ttp://istorika-gegonota.blogspot.gr
Η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου
(γαλλικά: Massacre de la
Saint-Barthélemy = Σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου) αναφέρεται στη σφαγή
των Γάλλων προτεσταντών (Ουγενότων) από τους Καθολικούς
στο Παρίσι στις 23
Αυγούστου 1572, ανήμερα του Αγίου
Βαρθολομαίου. Η σφαγή αυτή επεκτάθηκε χρονικά στην πρωτεύουσα και
τις επόμενες εβδομάδες σε πληθώρα πόλεων της γαλλικής επαρχίας.
Η τραγική αυτή κατάληξη των Θρησκευτικών Πολέμων της Γαλλίας ήταν αποτέλεσμα τόσο θρησκευτικών, όσο και πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων. Ήταν η συνέπεια του στρατιωτικού και πολιτικού διαχωρισμού της γαλλικής αριστοκρατίας σε καθολικούς και προτεστάντες, κυρίως η βεντέτα μεταξύ της οικογένειας των Γκιζ και των Σατιγιόν-Μονμορανσί, ήταν το αποτέλεσμα μιας άγριας λαϊκής αντίδρασης, φανατικά καθολικής και εχθρικής στη βασιλική πολιτική κατευνασμού των πνευμάτων και προσεταιρισμού των Προτεσταντών, αλλά αντικατόπτριζε επίσης τις εντάσεις στην εξωτερική πολιτική των βασιλείων της Γαλλίας και της Ισπανίας, οι οποίες τροφοδοτούνταν από τις εξεγέρσεις στις Κάτω Χώρες.
Η ιστοριογραφική παράδοση θέλει ως κύριους υπαίτιους της σφαγής το βασιλιά Κάρολο Θ' και τη μητέρα του, Αικατερίνη των Μεδίκων. Ελλείψει πηγών, οι ιστορικοί ακόμα και σήμερα διαφωνούν για τον ακριβή ρόλο του στέμματος στο γεγονός αυτό. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι η βασιλική διαταγή για την έναρξη του μακελειού αφορούσε σίγουρα τους ηγέτες των Προτεσταντών. Το πρωινό της 24ης Αυγούστου, ο Κάρολος Θ' είχε διατάξει τη διακοπή των δολοφονιών, αλλά δεν μπόρεσε να ανακόψει την οργή και το ζήλο του λαού.
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους Γαλλικούς Θρησκευτικούς Πολέμους. Το κίνημα των Ουγενότων παρέλυσε από το χαμό πολλών επιφανών αριστοκρατών ηγετών του, αλλά και από τις εσωτερικές ανακατατάξεις και τη ριζοσπαστική αλλαγή των πεποιθήσεων τους: οι Γάλλοι προτεστάντες πλέον βρίσκονταν σε ανοιχτό πόλεμο με το στέμμα. Σε αντίθεση με τους τρεις προηγούμενους εμφύλιους πολέμους, δεν επρόκειτο για έναν πόλεμο ενάντια στην πολιτική του στέμματος, αλλά ενάντια στην ίδια την ύπαρξη της Γαλλικής μοναρχίας. Ήταν μια "από τις χειρότερες θρησκευτικές σφαγές του 16ου αιώνα". Σε όλη την Ευρώπη, ως γεγονός χάραξε στο μυαλό των Προτεσταντών ότι "ο Ρωμαιοκαθολικισμός ήταν μια αιματοβαμμένη και δόλια θρησκεία".
Χρονικό πλαίσιο της σφαγής
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου ήρθε ως αποτέλεσμα από μια σειρά γεγονότων:
Η τραγική αυτή κατάληξη των Θρησκευτικών Πολέμων της Γαλλίας ήταν αποτέλεσμα τόσο θρησκευτικών, όσο και πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων. Ήταν η συνέπεια του στρατιωτικού και πολιτικού διαχωρισμού της γαλλικής αριστοκρατίας σε καθολικούς και προτεστάντες, κυρίως η βεντέτα μεταξύ της οικογένειας των Γκιζ και των Σατιγιόν-Μονμορανσί, ήταν το αποτέλεσμα μιας άγριας λαϊκής αντίδρασης, φανατικά καθολικής και εχθρικής στη βασιλική πολιτική κατευνασμού των πνευμάτων και προσεταιρισμού των Προτεσταντών, αλλά αντικατόπτριζε επίσης τις εντάσεις στην εξωτερική πολιτική των βασιλείων της Γαλλίας και της Ισπανίας, οι οποίες τροφοδοτούνταν από τις εξεγέρσεις στις Κάτω Χώρες.
Η ιστοριογραφική παράδοση θέλει ως κύριους υπαίτιους της σφαγής το βασιλιά Κάρολο Θ' και τη μητέρα του, Αικατερίνη των Μεδίκων. Ελλείψει πηγών, οι ιστορικοί ακόμα και σήμερα διαφωνούν για τον ακριβή ρόλο του στέμματος στο γεγονός αυτό. Το μόνο που είναι σίγουρο είναι ότι η βασιλική διαταγή για την έναρξη του μακελειού αφορούσε σίγουρα τους ηγέτες των Προτεσταντών. Το πρωινό της 24ης Αυγούστου, ο Κάρολος Θ' είχε διατάξει τη διακοπή των δολοφονιών, αλλά δεν μπόρεσε να ανακόψει την οργή και το ζήλο του λαού.
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τους Γαλλικούς Θρησκευτικούς Πολέμους. Το κίνημα των Ουγενότων παρέλυσε από το χαμό πολλών επιφανών αριστοκρατών ηγετών του, αλλά και από τις εσωτερικές ανακατατάξεις και τη ριζοσπαστική αλλαγή των πεποιθήσεων τους: οι Γάλλοι προτεστάντες πλέον βρίσκονταν σε ανοιχτό πόλεμο με το στέμμα. Σε αντίθεση με τους τρεις προηγούμενους εμφύλιους πολέμους, δεν επρόκειτο για έναν πόλεμο ενάντια στην πολιτική του στέμματος, αλλά ενάντια στην ίδια την ύπαρξη της Γαλλικής μοναρχίας. Ήταν μια "από τις χειρότερες θρησκευτικές σφαγές του 16ου αιώνα". Σε όλη την Ευρώπη, ως γεγονός χάραξε στο μυαλό των Προτεσταντών ότι "ο Ρωμαιοκαθολικισμός ήταν μια αιματοβαμμένη και δόλια θρησκεία".
Χρονικό πλαίσιο της σφαγής
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου ήρθε ως αποτέλεσμα από μια σειρά γεγονότων:
την Ειρήνη του Σεν Ζερμέν (Αγίου
Γερμανού), που έβαλε τέλος στον 3ο θρησκευτικό πόλεμο, στις 8 Αυγούστου 1570.
το γάμο ανάμεσα στον Ερρίκο της
Ναβάρρας και τη Μαργαρίτα των Βαλουά (βασίλισσα "Μαργκό") στις 18 Αυγούστου 1572.
την απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου
Γκασπάρ ντε Κολινί στις 22 Αυγούστου 1572.
Μια αντιδημοφιλής ειρήνη και ένας
αντιδημοφιλής γάμος
Η ειρήνη του Αγίου Γερμανού έβαλε τέλος σε τρία χρόνια εμφυλίων πολέμων ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες. Την ειρήνη αυτή, ωστόσο, δεν την αποδέχονται οι, πιο αδιάλλακτοι, Καθολικοί, και η επιστροφή των προτεσταντών στη γαλλική αυλή ταράζει τα νερά. Ωστόσο, η βασιλομήτωρ Αικατερίνη των Μεδίκων και ο γιος της, βασιλιάς Κάρολος Θ΄ της Γαλλίας, είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν και πάλι να ξεκινήσει πόλεμος. Εν γνώσει των οικονομικών δυσχερειών του βασιλείου, υπερασπίζονται την ειρήνη και επιτρέπουν στον Γκασπάρ ντε Κολινί, τον επικεφαλής των προτεσταντών, να επιστρέψει στο βασιλικό συμβούλιο.
Προκειμένου να υλοποιήσει την ειρήνη ανάμεσα στις δυο θρησκευτικές ομάδες, η Αικατερίνη των Μεδίκων προτείνει το γάμο της κόρης της, Μαργαρίτας των Βαλουά, με τον προτεστάντη πρίγκιπα Ερρίκο της Ναβάρρας. Ο γάμος πραγματοποιήθηκε στις 18 Αυγούστου 1572, αλλά δεν έγινε δεκτός ούτε από τους αδιάλλακτους Καθολικούς ούτε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ', ο οποίος μαζί με το βασιλιά Φίλιππο Β' της Ισπανίας καταδίκασαν απόλυτα την πολιτική της Αικατερίνης των Μεδίκων.
Ένταση στο Παρίσι
Ο γάμος της Μαργαρίτας και του Ερρίκου υπήρξε αφορμή για μεγαλοπρεπείς εκδηλώσεις, στις οποίες προσκλήθηκαν όλοι οι ευγενείς και οι προτεστάντες, μέσα σε ένα πνεύμα ειρήνης και συμφιλίωσης.
Με αφορμή το γάμο αυτό, στο Παρίσι παρευρισκόταν ένας πολύ μεγάλος αριθμός Προτεσταντών ευγενών, που συνόδευαν τον πρίγκιπα Ερρίκο. Ωστόσο, το Παρίσι "δεν τους χωρούσε": οι κάτοικοι, φανατικοί Καθολικοί δεν επιθυμούσαν την παρουσία τους. Σύμφωνα με τα κηρύγματα των ιεροκηρύκων, κυρίως Καπουτσίνων μοναχών, "προκαλούσε τρόμο" ο γάμος μιας Γαλλίδας πριγκίπισσας με ένα προτεστάντη. Ακόμα και η Βουλή του Παρισιού ήταν αντίθετη στο γάμο. Επιπλέον, η πολυτέλεια και τα έξοδα για τους βασιλικούς γάμους, καθώς και η ακρίβεια, που πήγαζε από την αύξηση της φορολογίας και τη φτωχή σοδειά εκείνου του χρόνου, προκάλεσαν την οργή του λαού.
Ακόμα και η βασιλική αυλή βρισκόταν σε ένταση. Η Αικατερίνη των Μεδίκων δεν είχε αποσπάσει τη συγκατάβαση του Πάπα για τον ξεχωριστό αυτό γάμο και κατά συνέπεια οι Γάλλοι ιεράρχες δίσταζαν να πάρουν θέση. Χρειάστηκε πολύς κόπος από την Αικατερίνη για να καταφέρει να πείσει τον Καρδινάλιο ντε Μπουρμπόν να τελέσει το γάμο. Εξάλλου, εμφανίστηκαν και πάλι οι αντιπαλότητες ανάμεσα στις μεγάλες οικογένειες των ευγενών. Οι Γκιζ δεν φαίνονται πρόθυμοι να παραχωρήσουν την εξουσία τους στους Μονμορανσί. Ο Φραγκίσκος του Μονμορανσί, κυβερνήτης του Παρισιού, δεν κατάφερε να ελέγξει τον όχλο στην πόλη, παρά προτίμησε να εγκαταλείψει το Παρίσι λίγες μέρες μετά το γάμο.
Απόπειρα δολοφονίας του Κολινί
Στις 22 Αυγούστου 1572, έγινε απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου Κολινί, ο οποίος τραυματίστηκε στον αριστερό βραχίονα και ακρωτηριάστηκε ένα του δάχτυλο. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο του Μπετισί, όπου ο χειρουργός κατόρθωσε να του αφαιρέσει τις σφαίρες από τον αγκώνα και ακρωτηρίασε το ένα δάκτυλό του. Η Αικατερίνη άκουσε με απάθεια τα νέα, ωστόσο επισκέφτηκε γεμάτη θλίψη τον Κολινί και του υποσχέθηκε εκδίκηση. O ένοχος κατόρθωσε να δραπετεύσει. Οι υποψίες κατευθύνθηκαν προς τους Γκιζ, ενώ εννοήθηκε και η σύμπραξη της Αικατερίνης των Μεδίκων, χωρίς όμως απτές κατηγορίες, καθώς ακόμα και σήμερα, οι ιστοριογράφοι αμφιβάλλουν για τον πραγματικό αυτουργό της απόπειρας αυτής:
Ο Οίκος των Γκιζ είναι από τους πιο πιθανούς υπόπτους. Υποστηρικτές του καθολικισμού, ήθελαν να εκδικηθούν τον από δεκαετίας θάνατο του Φραγκίσκου του Γκιζ, που οφειλόταν κατ' αυτούς στον Κολινί. Ο πυροβολισμός εναντίον του ναυάρχου έλαβε χώρα σε οίκημα που ανήκε στην οικογένεια. Ωστόσο, ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Γκιζ ήταν αρκετά ύποπτοι για να δείξουν τέτοια έλλειψη σύνεσης και να χάσουν την εύνοια του βασιλιά.
Ύποπτος ήταν και ο Δούκας της Άλμπα, κυβερνήτης των Κάτω Χωρών, που δρούσε στο όνομα του Φιλίππου Β' της Ισπανίας. Ο Κολινί επεδίωκε τη στρατιωτική επέμβαση στις Κάτω Χώρες για να τις ελευθερώσει από τον ισπανικό ζυγό, εξυπηρετώντας τη συμμαχία του με τον Οίκο Νασσάου, ενώ με το γάμο Ερρίκου και Μαργαρίτας απέβλεπε στην ένωση Γάλλων καθολικών και προτεσταντών. Στα μάτια των Ισπανών, ο Ναύαρχος αποτελούσε απειλή. Ωστόσο, η αλληλογραφία του Δον Ντιέγκο ντε Ζουνίγκα, Ισπανού πρέσβη στη Γαλλία, με το Δούκα της Άλμπα και το Φίλιππο Β' δεν υποδεικνύει σαφείς αποδείξεις για την εμπλοκή του ισπανικού στέμματος στην απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη των Ουγενότων.
Ύποπτη ήταν και η Αικατερίνη των Μεδίκων, καθώς ο Κολινί θεωρούνταν ότι είχε αυξανόμενη επιρροή στο νεαρό βασιλιά Κάρολο Θ'. Η βασιλομήτωρ πιθανότατα να έδρασε από ζήλια, αλλά και για να αποτρέψει πιθανή εμπλοκή του γαλλικού στέμματος στον πόλεμο στην Ολλανδία εναντίον των Ισπανών, όπως έβλεπε πως επηρέαζε ο Κολινί το γιο της. Ωστόσο, ιστορικοί αμφισβητούν την ενοχή της και το ότι με αυτό τον τρόπο θέλησε να εξασφαλίσει ειρήνη και ηρεμία στο εσωτερικό της χώρας. Εξάλλου, δεν υπάρχουν αποδείξεις για έντονη επιρροή του Κολινί στον Κάρολο Θ'.
Τέλος, δεν παύει να παραμένει και η υπόθεση ότι πρόκειται για μεμονωμένο γεγονός, το οποίο προκλήθηκε από κάποιο πρόσωπο ήσσονος σημασίας, χωρίς πολιτική ή άλλη ανάμειξη
Δικαιοσύνη
Η απόπειρα δολοφονίας του Κολινί έφερε την κορύφωση της κρίσης, που θα οδηγούσε στη σφαγή. Οι προτεστάντες διαδήλωναν για τον πιο σεβαστό ηγέτη τους και ζητούσαν εκδίκηση. Η πρωτεύουσα ήταν στο χείλος του εμφυλίου ανάμεσα στους επαναστάτες των Γκιζ και τους Ουγενότους. Ο βασιλιάς Κάρολος Θ' διαβεβαίωσε τον Κολινί και τους προτεστάντες ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη, ωστόσο οι Γκιζ απείλησαν ότι θα φύγουν από το Παρίσι, εγκαταλείποντας το βασιλιά και τη μητέρα του μόνους τους απέναντι στους προτεστάντες. Μετά την Έκπληξη του Μω το 1567, η Αικατερίνη των Μεδίκων εμφανιζόταν όλο και πιο διαλλακτική απέναντι στους προτεστάντες.
Το βράδυ της 23ης Αυγούστου, ο βασιλιάς συνεδρίασε με τους συμβούλους του για τις μελλοντικές τους κινήσεις. Πηγές σαφείς για το τι ακριβώς αποφασίστηκε σε εκείνο το συμβούλιο με βεβαιότητα δεν υπάρχουν. Αποφασίστηκε η εξολόθρευση των προτεσταντών ηγετών, με εξαίρεση τον Ερρίκο της Ναβάρρας και τον πρίγκιπα του Κοντέ.
Η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου
Λίγο μετά την απόφαση αυτή, οι δημοτικές αρχές του Παρισιού διατάχθηκαν να κλείσουν τις πύλες της πόλης και να εξοπλίσουν τους κατοίκους, με σκοπό να αποτραπεί κάθε προσπάθεια εξέγερσης. Το λουτρό αίματος που ακολούθησε ήταν πέρα από τον έλεγχο και της Αικατερίνης και οποιουδήποτε άλλου αρχηγού.
Έως σήμερα, είναι δύσκολο να καθοριστεί η χρονική σειρά των γεγονότων και να βρεθεί η ακριβής στιγμή όπου άρχισαν οι δολοφονίες. Το σύνθημα ίσως δόθηκε από τις καμπάνες των εκκλησιών που σήμαναν μεταξύ μεσονυκτίου και αυγής. Οι προτεστάντες ευγενείς κυνηγήθηκαν από το ανάκτορο του Λούβρου και σφαγιάστηκαν στους δρόμους του Παρισιού. Ο Κολινί δολοφονήθηκε στο κρεβάτι του και το πτώμα του ρίχτηκε από το παράθυρο στο δρόμο. Τα πτώματα των νεκρών Ουγενότων σύρθηκαν στους δρόμους και συγκεντρώθηκαν στην αυλή του Λούβρου.
Η σφαγή διήρκεσε αρκετές μέρες, παρά τις απόπειρες του βασιλιά να τις σταματήσει. Η αγριότητά της ήταν απίστευτη. Χρησιμοποιήθηκαν αλυσίδες για να κλείσουν δρόμοι, ώστε οι Προτεστάντες να μην μπορούν να διαφύγουν από τις κατοικίες τους. Γυναικόπεδα εκτελέστηκαν εν ψυχρώ. Τα πτώματα ρίχνονταν στο Σηκουάνα. To πτώμα του Γκασπάρ ντε Κολινί βρέθηκε από τον όχλο, ευνουχίστηκε, ρίχτηκε στο Σηκουάνα, όπου μετά από σήψη τριών ημερών κρεμάστηκε στην αγχόνη του Montfaucon.
Ορισμένοι προτεστάντες γλίτωσαν τη σφαγή, καθώς κρύφτηκαν από φίλους τους Καθολικούς, ενώ άλλοι βρήκαν καταφύγιο στην οικία του πρέσβη της Αγγλίας Φράνσις Γουόλσιγκχαμ, προστατευόμενου από βασιλική φρουρά, ή ακόμα και στις οικίες των Γκιζ και Νεμούρ, όπου κατέφυγε η δούκισσα της Φερράρας, Ειρήνη της Γαλλίας, με τη συνοδεία της. Τέλος, Προτεστάντες οικείοι και συγγενείς της βασιλικής οικογένειας, όπως η δούκισσα Λουίζα του Κλερμόν, φίλη της Αικατερίνης των Μεδίκων, και πρίγκιπες και πριγκίπισσες του οίκου των Βουρβόνων και οι συνοδείες τους βρήκαν καταφύγιο πίσω από τα τείχη του Λούβρου.
Οι προτεστάντες ηγέτες που βρίσκονταν στο Παρίσι την 24η Αυγούστου και επιβίωσαν ήταν όσοι διέμεναν εκτός της πόλης, στο προάστιο του Σεν Ζερμέν. Ο Ερρίκος της Ναβάρρας συνελήφθη και του ζητήθηκε να επιλέξει αν ήθελε να θανατωθεί, να μείνει ισόβια αιχμάλωτος ή να γίνει Καθολικός. Προτίμησε να αλλαξοπιστήσει, κρατήθηκε σε περιορισμό, αλλά δραπέτευσε στις αρχές του 1576. Στις 5 Φεβρουαρίου εκείνου του έτους, αποκήρυξε τον καθολικισμό και επέστρεψε στον προτεσταντισμό.
Στις 26 Αυγούστου, ο βασιλιάς και οι αυλικοί έδωσαν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων: είχε διαταχθεί η σφαγή, προκειμένου να αποφευχθεί μια συνωμοσία των Ουγενότων εναντίον της βασιλικής οικογένειας.
Η εποχή του Αγίου Βαρθολομαίου
Η ένταση σύντομα επεκτάθηκε και στις πόλεις της γαλλικής επαρχίας, συνήθως υπό την καθοδήγηση συγκεκριμένων προσώπων ή ομάδων, όπως ο κόμης του Μονσορώ στην κοιλάδα του Λίγηρα. Στις 25 Αυγούστου, έγινε σφαγή στην Ορλεάνη, στις 31 Αυγούστου στη Λυών, στις 11 Σεπτεμβρίου στην Μπουρζ, στις 3 Οκτωβρίου στο Μπορντώ και στις 4 Οκτωβρίου στις πόλεις Τρουά, Ρουέν και Τουλούζη, καθώς και σε άλλες πόλεις.
Οι αντιδράσεις των Αρχών ήταν ποικίλες. Ορισμένες φορές, παρότρυναν τις σφαγές, όπως, για παράδειγμα, στο Μπορντώ, όπου η σφαγή οργανώθηκε από τη Βουλή, και την Τουλούζη, όπου υπέρ των δολοφονιών είχε ταχθεί ο κυβερνήτης της πόλης. Επίσης, συχνά έτειναν να προστατεύουν τους Ουγενότους, κλείνοντάς τους στη φυλακή (π.χ. Τουρ). Ωστόσο, αυτό δεν ήταν πάντοτε λύση, καθώς οι φυλακές παραβιάζονταν και οι Ουγενότοι δολοφονούνταν, όπως στη Λυών και τη Ρουέν.
Συνολικά, ο αριθμός των νεκρών δεν έχει υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς οι πηγές είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά υπερέβαλαν ή υποβάθμιζαν το γεγονός. Στην τελευταία πλευρά, ορισμένες πηγές αναφέρουν 2.000 στο Παρίσι και σε 3.000 στην επαρχία. Άλλες αναφέρουν 3.000 στο Παρίσι και 7.000 σε όλη τη γαλλική επαρχία. Από την άλλη, γίνεται λόγος για 20.000 ή 30.000 στο σύνολο. Για το Παρίσι, η μόνη απτή απόδειξη είναι μια απόδειξη για εργάτες του δήμου για τη "συλλογή και ταφή 1.100 πτωμάτων που ξεβράστηκαν στις ακτές του Σηκουάνα".
Αντιδράσεις
Στο άκουσμα της είδησης για τη σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου, πολλοί Καθολικοί εντός και εκτός Γαλλίας θεώρησαν τις σφαγές αρχικά ως μια απελευθέρωση από ένα πιθανό πραξικόπημα των Ουγενότων. Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' έψαλε έναν ύμνο και διέταξε την κοπή νομισμάτων για τον εορτασμό του γεγονότος με τη μορφή του, το λατινικό σύνθημα Ugonottorum strages 1572 και έναν άγγελο με σταυρό και σπαθί δίπλα στους νεκρούς προτεστάντες. Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας έδειξε την ικανοποίησή του για το γεγονός "γελώντας για πρώτη φορά", ενώ η Ελισάβετ Α' της Αγγλίας για διπλωματικούς λόγους αποδέχτηκε την ύπαρξη θεωρίας συνωμοσίας των Ουγενότων και της "προληπτικής σφαγής".
Από την άλλη πλευρά, ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Β' των Αψβούργων χαρακτήρισε επονείδιστη τη σφαγή. Ακόμα και ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός εξέφρασε τη φρίκη του για την εκατόμβη αίματος σε επιστολή του προς τον Αυτοκράτορα. Μετριοπαθείς Γάλλοι Καθολικοί άρχισαν να διερωτώνται αν η θρησκευτική ομοιομορφία άξιζε το τίμημα ενός τέτοιου μακελειού και έτσι άρχισε να αναπτύσσεται ένα κίνημα, το οποίο έθετε την εθνική ενότητα πάνω από τα συμφέροντα κάθε θρησκευτικής σέκτας.
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου πυροδότησε τον 4ο Θρησκευτικό Πόλεμο στη Γαλλία.
Η σφαγή προκάλεσε ένα τεράστιο κύμα προσφύγων σε γειτονικές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως στη Γενεύη, που απέκτησε το προσωνύμιο "η πόλη των προσφύγων": την επαύριο του γεγονότος, η πόλη δεχόταν 10-20 πρόσφυγες ανά ημέρα, κάτι που οδήγησε στην εκτόξευση του πληθυσμού της, που διπλασιάστηκε τη δεκαετία 1550-1560.
Είναι, πάντως, γεγονός ότι η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου προκάλεσε ένα κύμα πολεμικής στη λογοτεχνία, η οποία κατακλύστηκε από θεωρίες, προκαταλήψεις και φοβίες.
Παραδοσιακή ιστοριογραφία
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου έγινε από νωρίς ιστοριογραφική πρόκληση. Ενώπιον της διχογνωμίας της βασιλικής πολιτικής, ο καθένας παρουσίαζε τη δική του ερμηνεία.
Κατά τους προτεστάντες, ο βασιλιάς Κάρολος Θ' και η βασιλομήτωρ Αικατερίνη κρίνονται ένοχοι για το ότι δεν προστάτευσαν τους Ουγενότους, ακόμα και για το ότι διέταξαν τη σφαγή. Ορισμένοι δε δίστασαν να υπερβάλλουν στους αριθμούς και να μετατρέψουν το γεγονός ως αποτέλεσμα μονάχα θρησκευτικού μένους εκ μέρους ενός βασιλιά "που δεν πίστευε σε κανένα Θεό και είτε διέταξε είτε επέτρεψε τη σφαγή αυτή". Κατά τους Καθολικούς, ο καθένας προσπαθούσε να αποποιηθεί των ευθυνών, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους, όπως για παράδειγμα, ακόμα και στη Μαργαρίτα των Βαλουά.
Ο Κάρολος Θ' της Γαλλίας έγινε στους αιώνες που ακολούθησαν ο κυρίως υπεύθυνος για τη σφαγή. Κατά τη Γαλλική Επανάσταση, ένα θεατρικό έργο του 1790 είχε τίτλο "Κάρολος ο 9ος ή η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου". Είναι η εποχή της κρίσης του χριστιανισμού και η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου χρησιμοποιείται για να πυροδοτήσει τον καθολικό φανατισμό.
Νέα ιστοριογραφική κατεύθυνση
Αν και σήμερα οι ιστορικοί διαχωρίζουν την εκτέλεση των προτεσταντών ηγετών με τη λαϊκή σφαγή, ακόμα ερίζουν για την ευθύνη της βασιλικής οικογένειας και το βαθμό εμπλοκής ή αδράνειάς τους στην οργάνωση της σφαγής.
Η παραδοσιακή ερμηνεία, η οποία φθίνει σταδιακά, ωστόσο, θέλει την Αικατερίνη των Μεδίκων και τους Καθολικούς συμβούλους της ως κύριους υπεύθυνους, οι οποίοι, φοβούμενοι την αποκάλυψη της συνέργειάς τους στην απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου Κολινί και την εκδίκηση των Προτεσταντών που τους περίμενε, ώθησαν το βασιλιά Κάρολο Θ', διστακτικό και χωρίς φιλοδοξίες, να διατάξει την εκτέλεση των ηγετών των επαναστατών. Από αυτή τη χρονική στιγμή κι έπειτα χρονολογείται ο θρύλος της "μοχθηρής βασίλισσας Αικατερίνης", καθώς σκιαγραφήθηκε σαν μια ραδιούργα Ιταλίδα, δρώντας υπό τις αρχές του μακιαβελικού ηγεμόνα. Ο μισογυνισμός και το μένος έναντι των Ιταλών στις ιστορικές διηγήσεις των Προτεσταντών ιστορικών αποδείχτηκαν ελκυστικές όχι μόνο στους ομόθρησκούς τους, αλλά και στους Καθολικούς που έψαχναν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για τις συμφορές της Γαλλίας.
Από την άλλη πλευρά, η σφαγή τίθεται υπό το ιδεολογικό πρίσμα της εποχής: τον νεοπλατωνισμό. Ο Κάρολος Θ' και η Αικατερίνη δε θα μπορούσαν να εμπλέκονται στη δολοφονία του Κολινί, καθώς αυτό θα ήταν αντίθετο στην επιθυμία τους να διατηρήσουν την αρμονία και την ομόνοια γύρω από τις βασιλικές υποθέσεις. Ωστόσο, με την απόπειρα δολοφονίας, τον εμφύλιο πόλεμο και τη λαϊκή εξέγερση, η ισορροπία διαταράχθηκε και, προκειμένου να διασαλευτεί και να καταλυθεί όλη η αρμονία και η ισορροπία του κράτους, έπρεπε να πολεμήσουν το πρόβλημα στη ρίζα του και, έτσι, να "θυσιάσουν" τους προτεστάντες ηγέτες και να συναινέσουν στη σφαγή.
Κατ' άλλους, οι πραγματικοί υπαίτιοι είναι οι ίδιοι οι Παριζιάνοι, ο Οίκος των Γκιζ και ο βασιλιάς Φίλιππος Β' της Ισπανίας. Οι Γκιζ, εξαιρετικά δημοφιλείς στο Παρίσι, εκμεταλλεύτηκαν τον ήδη υπάρχοντα αναβρασμό στην πόλη από τα προηγούμενα χρόνια για να ασκήσουν πίεση στο βασιλιά και την Αικατερίνη, οι οποίοι δεν είχαν τελικά άλλη επιλογή και συναίνεσαν στην επιθυμία των Γκιζ, των Αρχών της πόλης και της λαϊκής τάξης.
Τέλος, υπαίτιος θεωρείται και ο Ερρίκος Γ' της Γαλλίας, αδερφός του βασιλιά, καθώς εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να αναλάβει την εξουσία, συνεργαζόμενος με τον δούκα Ερρίκο του Γκιζ και τις αρχές του Παρισιού. Σε αντίθεση με τον αδερφό και τη μητέρα του, ήταν υπέρ, μετά την απόπειρα δολοφονίας του Κολινί, του να εξολοθρεύσει μερίδα των ηγετών προτεσταντών, προκειμένου να εκλείψει ο κίνδυνος εκδίκησης.
Μετά τη σφαγή στο Παρίσι, όταν η Αικατερίνη και ο Κάρολος Θ' έμαθαν για την ανάμειξη του Ερρίκου, ενώ αρχικά η Αικατερίνη είχε καταδικάσει τα εγκλήματα και κατηγορούσε τους Γκιζ, επειδή βασιζόταν πολύ στην υποστήριξη του Ερρίκου, στη συνέχεια μια δεύτερη βασιλική ανακοίνωση εξέφραζε την επιθυμία του Καρόλου να αποτρέψει μια συνωμοσία των επαναστατών. Η Αικατερίνη "κάλυψε" το γιο της, ωστόσο του στέρησε κάθε εξουσία στη Γαλλία, τον έστειλε με βασιλικό στρατό στη Λα Ροσέλ και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Πολωνίας.
Η ειρήνη του Αγίου Γερμανού έβαλε τέλος σε τρία χρόνια εμφυλίων πολέμων ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες. Την ειρήνη αυτή, ωστόσο, δεν την αποδέχονται οι, πιο αδιάλλακτοι, Καθολικοί, και η επιστροφή των προτεσταντών στη γαλλική αυλή ταράζει τα νερά. Ωστόσο, η βασιλομήτωρ Αικατερίνη των Μεδίκων και ο γιος της, βασιλιάς Κάρολος Θ΄ της Γαλλίας, είναι αποφασισμένοι να μην αφήσουν και πάλι να ξεκινήσει πόλεμος. Εν γνώσει των οικονομικών δυσχερειών του βασιλείου, υπερασπίζονται την ειρήνη και επιτρέπουν στον Γκασπάρ ντε Κολινί, τον επικεφαλής των προτεσταντών, να επιστρέψει στο βασιλικό συμβούλιο.
Προκειμένου να υλοποιήσει την ειρήνη ανάμεσα στις δυο θρησκευτικές ομάδες, η Αικατερίνη των Μεδίκων προτείνει το γάμο της κόρης της, Μαργαρίτας των Βαλουά, με τον προτεστάντη πρίγκιπα Ερρίκο της Ναβάρρας. Ο γάμος πραγματοποιήθηκε στις 18 Αυγούστου 1572, αλλά δεν έγινε δεκτός ούτε από τους αδιάλλακτους Καθολικούς ούτε από τον Πάπα Γρηγόριο ΙΓ', ο οποίος μαζί με το βασιλιά Φίλιππο Β' της Ισπανίας καταδίκασαν απόλυτα την πολιτική της Αικατερίνης των Μεδίκων.
Ένταση στο Παρίσι
Ο γάμος της Μαργαρίτας και του Ερρίκου υπήρξε αφορμή για μεγαλοπρεπείς εκδηλώσεις, στις οποίες προσκλήθηκαν όλοι οι ευγενείς και οι προτεστάντες, μέσα σε ένα πνεύμα ειρήνης και συμφιλίωσης.
Με αφορμή το γάμο αυτό, στο Παρίσι παρευρισκόταν ένας πολύ μεγάλος αριθμός Προτεσταντών ευγενών, που συνόδευαν τον πρίγκιπα Ερρίκο. Ωστόσο, το Παρίσι "δεν τους χωρούσε": οι κάτοικοι, φανατικοί Καθολικοί δεν επιθυμούσαν την παρουσία τους. Σύμφωνα με τα κηρύγματα των ιεροκηρύκων, κυρίως Καπουτσίνων μοναχών, "προκαλούσε τρόμο" ο γάμος μιας Γαλλίδας πριγκίπισσας με ένα προτεστάντη. Ακόμα και η Βουλή του Παρισιού ήταν αντίθετη στο γάμο. Επιπλέον, η πολυτέλεια και τα έξοδα για τους βασιλικούς γάμους, καθώς και η ακρίβεια, που πήγαζε από την αύξηση της φορολογίας και τη φτωχή σοδειά εκείνου του χρόνου, προκάλεσαν την οργή του λαού.
Ακόμα και η βασιλική αυλή βρισκόταν σε ένταση. Η Αικατερίνη των Μεδίκων δεν είχε αποσπάσει τη συγκατάβαση του Πάπα για τον ξεχωριστό αυτό γάμο και κατά συνέπεια οι Γάλλοι ιεράρχες δίσταζαν να πάρουν θέση. Χρειάστηκε πολύς κόπος από την Αικατερίνη για να καταφέρει να πείσει τον Καρδινάλιο ντε Μπουρμπόν να τελέσει το γάμο. Εξάλλου, εμφανίστηκαν και πάλι οι αντιπαλότητες ανάμεσα στις μεγάλες οικογένειες των ευγενών. Οι Γκιζ δεν φαίνονται πρόθυμοι να παραχωρήσουν την εξουσία τους στους Μονμορανσί. Ο Φραγκίσκος του Μονμορανσί, κυβερνήτης του Παρισιού, δεν κατάφερε να ελέγξει τον όχλο στην πόλη, παρά προτίμησε να εγκαταλείψει το Παρίσι λίγες μέρες μετά το γάμο.
Απόπειρα δολοφονίας του Κολινί
Στις 22 Αυγούστου 1572, έγινε απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου Κολινί, ο οποίος τραυματίστηκε στον αριστερό βραχίονα και ακρωτηριάστηκε ένα του δάχτυλο. Μεταφέρθηκε στο ξενοδοχείο του Μπετισί, όπου ο χειρουργός κατόρθωσε να του αφαιρέσει τις σφαίρες από τον αγκώνα και ακρωτηρίασε το ένα δάκτυλό του. Η Αικατερίνη άκουσε με απάθεια τα νέα, ωστόσο επισκέφτηκε γεμάτη θλίψη τον Κολινί και του υποσχέθηκε εκδίκηση. O ένοχος κατόρθωσε να δραπετεύσει. Οι υποψίες κατευθύνθηκαν προς τους Γκιζ, ενώ εννοήθηκε και η σύμπραξη της Αικατερίνης των Μεδίκων, χωρίς όμως απτές κατηγορίες, καθώς ακόμα και σήμερα, οι ιστοριογράφοι αμφιβάλλουν για τον πραγματικό αυτουργό της απόπειρας αυτής:
Ο Οίκος των Γκιζ είναι από τους πιο πιθανούς υπόπτους. Υποστηρικτές του καθολικισμού, ήθελαν να εκδικηθούν τον από δεκαετίας θάνατο του Φραγκίσκου του Γκιζ, που οφειλόταν κατ' αυτούς στον Κολινί. Ο πυροβολισμός εναντίον του ναυάρχου έλαβε χώρα σε οίκημα που ανήκε στην οικογένεια. Ωστόσο, ορισμένοι ιστορικοί πιστεύουν ότι οι Γκιζ ήταν αρκετά ύποπτοι για να δείξουν τέτοια έλλειψη σύνεσης και να χάσουν την εύνοια του βασιλιά.
Ύποπτος ήταν και ο Δούκας της Άλμπα, κυβερνήτης των Κάτω Χωρών, που δρούσε στο όνομα του Φιλίππου Β' της Ισπανίας. Ο Κολινί επεδίωκε τη στρατιωτική επέμβαση στις Κάτω Χώρες για να τις ελευθερώσει από τον ισπανικό ζυγό, εξυπηρετώντας τη συμμαχία του με τον Οίκο Νασσάου, ενώ με το γάμο Ερρίκου και Μαργαρίτας απέβλεπε στην ένωση Γάλλων καθολικών και προτεσταντών. Στα μάτια των Ισπανών, ο Ναύαρχος αποτελούσε απειλή. Ωστόσο, η αλληλογραφία του Δον Ντιέγκο ντε Ζουνίγκα, Ισπανού πρέσβη στη Γαλλία, με το Δούκα της Άλμπα και το Φίλιππο Β' δεν υποδεικνύει σαφείς αποδείξεις για την εμπλοκή του ισπανικού στέμματος στην απόπειρα δολοφονίας του ηγέτη των Ουγενότων.
Ύποπτη ήταν και η Αικατερίνη των Μεδίκων, καθώς ο Κολινί θεωρούνταν ότι είχε αυξανόμενη επιρροή στο νεαρό βασιλιά Κάρολο Θ'. Η βασιλομήτωρ πιθανότατα να έδρασε από ζήλια, αλλά και για να αποτρέψει πιθανή εμπλοκή του γαλλικού στέμματος στον πόλεμο στην Ολλανδία εναντίον των Ισπανών, όπως έβλεπε πως επηρέαζε ο Κολινί το γιο της. Ωστόσο, ιστορικοί αμφισβητούν την ενοχή της και το ότι με αυτό τον τρόπο θέλησε να εξασφαλίσει ειρήνη και ηρεμία στο εσωτερικό της χώρας. Εξάλλου, δεν υπάρχουν αποδείξεις για έντονη επιρροή του Κολινί στον Κάρολο Θ'.
Τέλος, δεν παύει να παραμένει και η υπόθεση ότι πρόκειται για μεμονωμένο γεγονός, το οποίο προκλήθηκε από κάποιο πρόσωπο ήσσονος σημασίας, χωρίς πολιτική ή άλλη ανάμειξη
Δικαιοσύνη
Η απόπειρα δολοφονίας του Κολινί έφερε την κορύφωση της κρίσης, που θα οδηγούσε στη σφαγή. Οι προτεστάντες διαδήλωναν για τον πιο σεβαστό ηγέτη τους και ζητούσαν εκδίκηση. Η πρωτεύουσα ήταν στο χείλος του εμφυλίου ανάμεσα στους επαναστάτες των Γκιζ και τους Ουγενότους. Ο βασιλιάς Κάρολος Θ' διαβεβαίωσε τον Κολινί και τους προτεστάντες ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη, ωστόσο οι Γκιζ απείλησαν ότι θα φύγουν από το Παρίσι, εγκαταλείποντας το βασιλιά και τη μητέρα του μόνους τους απέναντι στους προτεστάντες. Μετά την Έκπληξη του Μω το 1567, η Αικατερίνη των Μεδίκων εμφανιζόταν όλο και πιο διαλλακτική απέναντι στους προτεστάντες.
Το βράδυ της 23ης Αυγούστου, ο βασιλιάς συνεδρίασε με τους συμβούλους του για τις μελλοντικές τους κινήσεις. Πηγές σαφείς για το τι ακριβώς αποφασίστηκε σε εκείνο το συμβούλιο με βεβαιότητα δεν υπάρχουν. Αποφασίστηκε η εξολόθρευση των προτεσταντών ηγετών, με εξαίρεση τον Ερρίκο της Ναβάρρας και τον πρίγκιπα του Κοντέ.
Η νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου
Λίγο μετά την απόφαση αυτή, οι δημοτικές αρχές του Παρισιού διατάχθηκαν να κλείσουν τις πύλες της πόλης και να εξοπλίσουν τους κατοίκους, με σκοπό να αποτραπεί κάθε προσπάθεια εξέγερσης. Το λουτρό αίματος που ακολούθησε ήταν πέρα από τον έλεγχο και της Αικατερίνης και οποιουδήποτε άλλου αρχηγού.
Έως σήμερα, είναι δύσκολο να καθοριστεί η χρονική σειρά των γεγονότων και να βρεθεί η ακριβής στιγμή όπου άρχισαν οι δολοφονίες. Το σύνθημα ίσως δόθηκε από τις καμπάνες των εκκλησιών που σήμαναν μεταξύ μεσονυκτίου και αυγής. Οι προτεστάντες ευγενείς κυνηγήθηκαν από το ανάκτορο του Λούβρου και σφαγιάστηκαν στους δρόμους του Παρισιού. Ο Κολινί δολοφονήθηκε στο κρεβάτι του και το πτώμα του ρίχτηκε από το παράθυρο στο δρόμο. Τα πτώματα των νεκρών Ουγενότων σύρθηκαν στους δρόμους και συγκεντρώθηκαν στην αυλή του Λούβρου.
Η σφαγή διήρκεσε αρκετές μέρες, παρά τις απόπειρες του βασιλιά να τις σταματήσει. Η αγριότητά της ήταν απίστευτη. Χρησιμοποιήθηκαν αλυσίδες για να κλείσουν δρόμοι, ώστε οι Προτεστάντες να μην μπορούν να διαφύγουν από τις κατοικίες τους. Γυναικόπεδα εκτελέστηκαν εν ψυχρώ. Τα πτώματα ρίχνονταν στο Σηκουάνα. To πτώμα του Γκασπάρ ντε Κολινί βρέθηκε από τον όχλο, ευνουχίστηκε, ρίχτηκε στο Σηκουάνα, όπου μετά από σήψη τριών ημερών κρεμάστηκε στην αγχόνη του Montfaucon.
Ορισμένοι προτεστάντες γλίτωσαν τη σφαγή, καθώς κρύφτηκαν από φίλους τους Καθολικούς, ενώ άλλοι βρήκαν καταφύγιο στην οικία του πρέσβη της Αγγλίας Φράνσις Γουόλσιγκχαμ, προστατευόμενου από βασιλική φρουρά, ή ακόμα και στις οικίες των Γκιζ και Νεμούρ, όπου κατέφυγε η δούκισσα της Φερράρας, Ειρήνη της Γαλλίας, με τη συνοδεία της. Τέλος, Προτεστάντες οικείοι και συγγενείς της βασιλικής οικογένειας, όπως η δούκισσα Λουίζα του Κλερμόν, φίλη της Αικατερίνης των Μεδίκων, και πρίγκιπες και πριγκίπισσες του οίκου των Βουρβόνων και οι συνοδείες τους βρήκαν καταφύγιο πίσω από τα τείχη του Λούβρου.
Οι προτεστάντες ηγέτες που βρίσκονταν στο Παρίσι την 24η Αυγούστου και επιβίωσαν ήταν όσοι διέμεναν εκτός της πόλης, στο προάστιο του Σεν Ζερμέν. Ο Ερρίκος της Ναβάρρας συνελήφθη και του ζητήθηκε να επιλέξει αν ήθελε να θανατωθεί, να μείνει ισόβια αιχμάλωτος ή να γίνει Καθολικός. Προτίμησε να αλλαξοπιστήσει, κρατήθηκε σε περιορισμό, αλλά δραπέτευσε στις αρχές του 1576. Στις 5 Φεβρουαρίου εκείνου του έτους, αποκήρυξε τον καθολικισμό και επέστρεψε στον προτεσταντισμό.
Στις 26 Αυγούστου, ο βασιλιάς και οι αυλικοί έδωσαν την επίσημη εκδοχή των γεγονότων: είχε διαταχθεί η σφαγή, προκειμένου να αποφευχθεί μια συνωμοσία των Ουγενότων εναντίον της βασιλικής οικογένειας.
Η εποχή του Αγίου Βαρθολομαίου
Η ένταση σύντομα επεκτάθηκε και στις πόλεις της γαλλικής επαρχίας, συνήθως υπό την καθοδήγηση συγκεκριμένων προσώπων ή ομάδων, όπως ο κόμης του Μονσορώ στην κοιλάδα του Λίγηρα. Στις 25 Αυγούστου, έγινε σφαγή στην Ορλεάνη, στις 31 Αυγούστου στη Λυών, στις 11 Σεπτεμβρίου στην Μπουρζ, στις 3 Οκτωβρίου στο Μπορντώ και στις 4 Οκτωβρίου στις πόλεις Τρουά, Ρουέν και Τουλούζη, καθώς και σε άλλες πόλεις.
Οι αντιδράσεις των Αρχών ήταν ποικίλες. Ορισμένες φορές, παρότρυναν τις σφαγές, όπως, για παράδειγμα, στο Μπορντώ, όπου η σφαγή οργανώθηκε από τη Βουλή, και την Τουλούζη, όπου υπέρ των δολοφονιών είχε ταχθεί ο κυβερνήτης της πόλης. Επίσης, συχνά έτειναν να προστατεύουν τους Ουγενότους, κλείνοντάς τους στη φυλακή (π.χ. Τουρ). Ωστόσο, αυτό δεν ήταν πάντοτε λύση, καθώς οι φυλακές παραβιάζονταν και οι Ουγενότοι δολοφονούνταν, όπως στη Λυών και τη Ρουέν.
Συνολικά, ο αριθμός των νεκρών δεν έχει υπολογιστεί με ακρίβεια, καθώς οι πηγές είτε από τη μια είτε από την άλλη πλευρά υπερέβαλαν ή υποβάθμιζαν το γεγονός. Στην τελευταία πλευρά, ορισμένες πηγές αναφέρουν 2.000 στο Παρίσι και σε 3.000 στην επαρχία. Άλλες αναφέρουν 3.000 στο Παρίσι και 7.000 σε όλη τη γαλλική επαρχία. Από την άλλη, γίνεται λόγος για 20.000 ή 30.000 στο σύνολο. Για το Παρίσι, η μόνη απτή απόδειξη είναι μια απόδειξη για εργάτες του δήμου για τη "συλλογή και ταφή 1.100 πτωμάτων που ξεβράστηκαν στις ακτές του Σηκουάνα".
Αντιδράσεις
Στο άκουσμα της είδησης για τη σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου, πολλοί Καθολικοί εντός και εκτός Γαλλίας θεώρησαν τις σφαγές αρχικά ως μια απελευθέρωση από ένα πιθανό πραξικόπημα των Ουγενότων. Ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ' έψαλε έναν ύμνο και διέταξε την κοπή νομισμάτων για τον εορτασμό του γεγονότος με τη μορφή του, το λατινικό σύνθημα Ugonottorum strages 1572 και έναν άγγελο με σταυρό και σπαθί δίπλα στους νεκρούς προτεστάντες. Ο Φίλιππος Β' της Ισπανίας έδειξε την ικανοποίησή του για το γεγονός "γελώντας για πρώτη φορά", ενώ η Ελισάβετ Α' της Αγγλίας για διπλωματικούς λόγους αποδέχτηκε την ύπαρξη θεωρίας συνωμοσίας των Ουγενότων και της "προληπτικής σφαγής".
Από την άλλη πλευρά, ο αυτοκράτορας Μαξιμιλιανός Β' των Αψβούργων χαρακτήρισε επονείδιστη τη σφαγή. Ακόμα και ο τσάρος Ιβάν ο Τρομερός εξέφρασε τη φρίκη του για την εκατόμβη αίματος σε επιστολή του προς τον Αυτοκράτορα. Μετριοπαθείς Γάλλοι Καθολικοί άρχισαν να διερωτώνται αν η θρησκευτική ομοιομορφία άξιζε το τίμημα ενός τέτοιου μακελειού και έτσι άρχισε να αναπτύσσεται ένα κίνημα, το οποίο έθετε την εθνική ενότητα πάνω από τα συμφέροντα κάθε θρησκευτικής σέκτας.
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου πυροδότησε τον 4ο Θρησκευτικό Πόλεμο στη Γαλλία.
Η σφαγή προκάλεσε ένα τεράστιο κύμα προσφύγων σε γειτονικές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως στη Γενεύη, που απέκτησε το προσωνύμιο "η πόλη των προσφύγων": την επαύριο του γεγονότος, η πόλη δεχόταν 10-20 πρόσφυγες ανά ημέρα, κάτι που οδήγησε στην εκτόξευση του πληθυσμού της, που διπλασιάστηκε τη δεκαετία 1550-1560.
Είναι, πάντως, γεγονός ότι η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου προκάλεσε ένα κύμα πολεμικής στη λογοτεχνία, η οποία κατακλύστηκε από θεωρίες, προκαταλήψεις και φοβίες.
Παραδοσιακή ιστοριογραφία
Η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου έγινε από νωρίς ιστοριογραφική πρόκληση. Ενώπιον της διχογνωμίας της βασιλικής πολιτικής, ο καθένας παρουσίαζε τη δική του ερμηνεία.
Κατά τους προτεστάντες, ο βασιλιάς Κάρολος Θ' και η βασιλομήτωρ Αικατερίνη κρίνονται ένοχοι για το ότι δεν προστάτευσαν τους Ουγενότους, ακόμα και για το ότι διέταξαν τη σφαγή. Ορισμένοι δε δίστασαν να υπερβάλλουν στους αριθμούς και να μετατρέψουν το γεγονός ως αποτέλεσμα μονάχα θρησκευτικού μένους εκ μέρους ενός βασιλιά "που δεν πίστευε σε κανένα Θεό και είτε διέταξε είτε επέτρεψε τη σφαγή αυτή". Κατά τους Καθολικούς, ο καθένας προσπαθούσε να αποποιηθεί των ευθυνών, ρίχνοντας το φταίξιμο στους άλλους, όπως για παράδειγμα, ακόμα και στη Μαργαρίτα των Βαλουά.
Ο Κάρολος Θ' της Γαλλίας έγινε στους αιώνες που ακολούθησαν ο κυρίως υπεύθυνος για τη σφαγή. Κατά τη Γαλλική Επανάσταση, ένα θεατρικό έργο του 1790 είχε τίτλο "Κάρολος ο 9ος ή η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου". Είναι η εποχή της κρίσης του χριστιανισμού και η σφαγή του Αγίου Βαρθολομαίου χρησιμοποιείται για να πυροδοτήσει τον καθολικό φανατισμό.
Νέα ιστοριογραφική κατεύθυνση
Αν και σήμερα οι ιστορικοί διαχωρίζουν την εκτέλεση των προτεσταντών ηγετών με τη λαϊκή σφαγή, ακόμα ερίζουν για την ευθύνη της βασιλικής οικογένειας και το βαθμό εμπλοκής ή αδράνειάς τους στην οργάνωση της σφαγής.
Η παραδοσιακή ερμηνεία, η οποία φθίνει σταδιακά, ωστόσο, θέλει την Αικατερίνη των Μεδίκων και τους Καθολικούς συμβούλους της ως κύριους υπεύθυνους, οι οποίοι, φοβούμενοι την αποκάλυψη της συνέργειάς τους στην απόπειρα δολοφονίας του ναυάρχου Κολινί και την εκδίκηση των Προτεσταντών που τους περίμενε, ώθησαν το βασιλιά Κάρολο Θ', διστακτικό και χωρίς φιλοδοξίες, να διατάξει την εκτέλεση των ηγετών των επαναστατών. Από αυτή τη χρονική στιγμή κι έπειτα χρονολογείται ο θρύλος της "μοχθηρής βασίλισσας Αικατερίνης", καθώς σκιαγραφήθηκε σαν μια ραδιούργα Ιταλίδα, δρώντας υπό τις αρχές του μακιαβελικού ηγεμόνα. Ο μισογυνισμός και το μένος έναντι των Ιταλών στις ιστορικές διηγήσεις των Προτεσταντών ιστορικών αποδείχτηκαν ελκυστικές όχι μόνο στους ομόθρησκούς τους, αλλά και στους Καθολικούς που έψαχναν έναν αποδιοπομπαίο τράγο για τις συμφορές της Γαλλίας.
Από την άλλη πλευρά, η σφαγή τίθεται υπό το ιδεολογικό πρίσμα της εποχής: τον νεοπλατωνισμό. Ο Κάρολος Θ' και η Αικατερίνη δε θα μπορούσαν να εμπλέκονται στη δολοφονία του Κολινί, καθώς αυτό θα ήταν αντίθετο στην επιθυμία τους να διατηρήσουν την αρμονία και την ομόνοια γύρω από τις βασιλικές υποθέσεις. Ωστόσο, με την απόπειρα δολοφονίας, τον εμφύλιο πόλεμο και τη λαϊκή εξέγερση, η ισορροπία διαταράχθηκε και, προκειμένου να διασαλευτεί και να καταλυθεί όλη η αρμονία και η ισορροπία του κράτους, έπρεπε να πολεμήσουν το πρόβλημα στη ρίζα του και, έτσι, να "θυσιάσουν" τους προτεστάντες ηγέτες και να συναινέσουν στη σφαγή.
Κατ' άλλους, οι πραγματικοί υπαίτιοι είναι οι ίδιοι οι Παριζιάνοι, ο Οίκος των Γκιζ και ο βασιλιάς Φίλιππος Β' της Ισπανίας. Οι Γκιζ, εξαιρετικά δημοφιλείς στο Παρίσι, εκμεταλλεύτηκαν τον ήδη υπάρχοντα αναβρασμό στην πόλη από τα προηγούμενα χρόνια για να ασκήσουν πίεση στο βασιλιά και την Αικατερίνη, οι οποίοι δεν είχαν τελικά άλλη επιλογή και συναίνεσαν στην επιθυμία των Γκιζ, των Αρχών της πόλης και της λαϊκής τάξης.
Τέλος, υπαίτιος θεωρείται και ο Ερρίκος Γ' της Γαλλίας, αδερφός του βασιλιά, καθώς εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να αναλάβει την εξουσία, συνεργαζόμενος με τον δούκα Ερρίκο του Γκιζ και τις αρχές του Παρισιού. Σε αντίθεση με τον αδερφό και τη μητέρα του, ήταν υπέρ, μετά την απόπειρα δολοφονίας του Κολινί, του να εξολοθρεύσει μερίδα των ηγετών προτεσταντών, προκειμένου να εκλείψει ο κίνδυνος εκδίκησης.
Μετά τη σφαγή στο Παρίσι, όταν η Αικατερίνη και ο Κάρολος Θ' έμαθαν για την ανάμειξη του Ερρίκου, ενώ αρχικά η Αικατερίνη είχε καταδικάσει τα εγκλήματα και κατηγορούσε τους Γκιζ, επειδή βασιζόταν πολύ στην υποστήριξη του Ερρίκου, στη συνέχεια μια δεύτερη βασιλική ανακοίνωση εξέφραζε την επιθυμία του Καρόλου να αποτρέψει μια συνωμοσία των επαναστατών. Η Αικατερίνη "κάλυψε" το γιο της, ωστόσο του στέρησε κάθε εξουσία στη Γαλλία, τον έστειλε με βασιλικό στρατό στη Λα Ροσέλ και ανακηρύχθηκε βασιλιάς της Πολωνίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου