Ακριβό το μάθημα περί ελληνιστικής Θεσσαλονίκης

ΕΔΩ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ   

Ακριβό το μάθημα περί ελληνιστικής Θεσσαλονίκης

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

https://www.liberal.gr

Της Αγγελικής Κώττη

    Η ελληνιστική Θεσσαλονίκη ήταν μεγαλύτερη από όσο έλεγαν μέχρι τώρα οι αρχαιολόγοι. Το μέγεθος της ελληνιστικής πόλης, αλλά και την αίγλη που τη χαρακτήριζε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια αποκαλύπτουν τα σημαντικά ευρήματα των ανασκαφών στους σταθμούς Αγίας Σοφίας και Βενιζέλου του Μετρό Θεσσαλονίκης.

    Τα ευρήματα παρουσίασε η προϊσταµένη της Γενικής ∆ιεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, Πολυξένη Αδάμ- Βελένη στις εργασίες της 32ης επιστημονικής συνάντησης για το αρχαιολογικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη. Το σπουδαιότερο εύρημα των τελευταίων ετών ήταν ο πολεοδομικός ιστός πρώιμων ελληνιστικών χρόνων που ξεκινάει από τον 3ο αιώνα πΧ και φτάνει μέχρι τον 1ο αιώνα πΧ.

    «Βρήκαμε τη διασταύρωση δύο οδών, ενός οριζόντιου, παράλληλου με τη θάλασσα και ενός κάθετου κάτω από την Decumanus Maximus», είπε. Σύμφωνα με τα ευρήματα, στον χώρο στεγάζονταν οικίες, καταστήματα ή εγκαταστάσεις μικτού χαρακτήρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το παραλιακό μέτωπο έφτανε τότε στη σημερινή Προξένου Κορομηλά, άρα κάποιοι από τους χώρους μπορεί να χρησιμοποιούνταν ως αποθήκες ή εργαστήρια στα οποία κατασκευάζονταν αντικείμενα προς εξαγωγή.

Στην Αγία Σοφία

    Το εύρημα που ξεχώρισε από τα ελληνιστικά- ρωμαϊκά χρόνια ήταν μια μαρμαρόστρωτη πλατεία κοντά στην Αγία Σοφία, η οποία έχει όμοιό της μόνο στην πόλη Γέρασα της Ιορδανίας. Οι χειρισμοί που έγιναν από το υπουργείο Πολιτισμού (όπως ΔΕΝ είπε η κα Βελένη) είχαν ως αποτέλεσμα να διασωθεί μικρό μόνο τμήμα της. Για το σημαντικό αυτό αρχαίο δεν ξεσηκώθηκε η πόλη και κανείς δεν κατανοεί γιατί, όταν είχε προηγηθεί η τόσο μεγάλη φασαρία με τον σταθμό Βενιζέλου.

    Ο κάθετος δρόμος που εντοπίσθηκε «πλαισιώνεται ανατολικά από 3 λιθόκτιστες βάσεις, οι οποίες οριοθετούν στεγασμένη στοά. Με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα είμαστε σε θέση να υπολογίσουμε το συνολικό πλάτος του στα 11μ., συμπεριλαμβανομένης και της στοάς στα ανατολικά, εύρος που τεκμηριώνει ότι πρόκειται για κύρια- κεντρική οδική αρτηρία, με διαμόρφωση στοάς που εξασφάλιζε την άνετη κυκλοφορία των πολιτών και την πρόσβαση στους χώρους των οικοδομικών συγκροτημάτων».

    Σύμφωνα με την ανακοίνωση φαίνεται πως σύντομα «εφαρμόστηκε στα πεδινά τμήματα κανονική ιπποδάμεια πολεοδομική χάραξη, καθώς τόσο ο κάθετος προς τη θάλασσα δρόμος, όσο και ο κατά μήκος της θάλασσας πλατύτερος χρονολογούνται από την κεραμική και από τα νομίσματα στους ελληνιστικούς χρόνους, και ειδικότερα στον 3ο αι. π.Χ.. Στο υπόστρωμά τους βρέθηκαν κοπές νομισμάτων των βασιλέων Κασσάνδρου, Λυσιμάχου, Δημήτριου Πολιορκητή και Αντίγονου Γονατά. Στους δύο αυτούς κάθετους οδικούς άξονες αναγνωρίζεται, επίσης, με ασφάλεια και δεύτερη κατασκευαστική φάση, με άνοδο του επιπέδου καταστρώματος των δρόμων, η οποία τοποθετείται στα ύστερα ελληνιστικά χρόνια, μέσα στον 2ο-1ο αι. π.Χ.».

    Οι χώροι στα ανατολικά φαίνεται πως είχαν οικιστικό χαρακτήρα, ενώ δεν έλειπαν και οι εγκαταστάσεις μικτού χαρακτήρα, και στα δυτικά βρέθηκαν κλίβανοι, κατασκευές και ευρήματα που μαρτυρούν εργαστηριακή χρήση, κάτι το οποίο δικαιολογεί ίσως την άποψη ότι αρχικά μπορεί να ήταν εκτός των τειχών.

Ρωμαϊκά χρόνια

    Η χάραξη των δρόμων, πλαισιωμένων με στοές, διατηρείται και στους ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά

μήκος του οριζόντιου οδικού άξονα αποκαλύφθηκαν 23 λιθόκτιστες βάσεις σε σειρά, που χρονολογούνται στον 1ο με 2ο αι. μ.Χ. και αποτελούσαν κατά τα φαινόμενα τη θεμελίωση μιας στοάς που έδινε πρόσβαση στα κτήρια της νότιας οικοδομικής νησίδας».

    Από τα σημαντικότερα ευρήματα του σταθμού της Αγίας Σοφίας είναι και η μεγαλοπρεπής κρήνη που βρέθηκε στην ανασκαφή στο τμήμα πάνω από την Εγνατία. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη κρήνη της ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης, από την οποία όπως φαίνεται υδρευόταν μεγάλο μέρος της πόλης, αλλά και μία από τις μεγαλύτερες του ρωμαϊκού κόσμου.

    Η κρήνη, η κατασκευή της οποίας χρονολογείται το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα μΧ, ήταν σε σχήμα Π, διώροφη -μπορεί και τριώροφη- και είχε μήκος 19 - 20 μέτρων ενώ διακοσμούνταν με αγάλματα. Η θέση του κρηναίου οικοδομήματος δεν είναι τυχαία καθώς από το σημείο εκείνο περνούσε χείμαρρος το νερό του οποίου φαίνεται πως εκμεταλλεύονταν οι πρόγονοί μας.

    Στα δύο φρεάτια εξαερισμού στο σταθμό Βενιζέλου, «εντοπίσθηκαν η συνέχεια του ελληνιστικού χαλικόστρωτου δρόμου του 3ου αι. π.Χ. που βαίνει παράλληλα στη θάλασσα και οι μετασκευές του στον 2ο και 1ο αι. π.Χ.. Βρίσκεται στον ίδιο άξονα του δρόμου που εντοπίστηκε στον σταθμό “Αγία Σοφία”, κάτω από τον “decumanus maximus” των ρωμαϊκών χρόνων και της ύστερης αρχαιότητας. Διαπιστώθηκαν σε αυτόν αλλεπάλληλα οδοστρώματα κατασκευασμένα με αργούς λίθους, χαλίκια, όστρακα και αργιλοχώματα».

    «Στο δυτικό φρεάτιο εντοπίστηκαν επάλληλα καταστρώματα τα οποία δείχνουν μία συνεχή χρήση του δρόμου, από τον 3ο έως και τον 1ο αι. π.Χ., οπότε κατασκευάζεται πιθανότατα ο καμαροσκεπής αγωγός ΑΓ13. Και στα δύο φρεάτια δεν στάθηκε δυνατόν να εντοπιστεί η βόρεια οικοδομική γραμμή της ελληνιστικής φάσης, ενώ νότια εντοπίζονται αποσπασματικά κατάλοιπα ελληνιστικών τοίχων, του 2ου αι. π.Χ., οι οποίοι διαμορφώνουν χώρους ορθογώνιους, χωρίς όμως να αναγνωρίζεται κάποιο πιο συγκεκριμένο οικοδόμημα».
    Πάντως όπως εξήγησε η κα Βελένη «τα ελληνιστικά κατάλοιπα στα δύο φρεάτια στη Βενιζέλου είναι δύσκολα αναγνώσιμα προς το παρόν και ίσως σχετίζονται με εργαστηριακές ή αγροτοβιοτεχνικές χρήσεις».
    Οι ανασκαφές στους σταθμούς Αγίας Σοφίας και Βενιζέλου για την κατασκευή του Μετρό, έδωσαν μια εκ νέου αφορμή  «να ξεκινήσει και πάλι η συζήτηση για τα όρια της πόλης, καθώς στον Σταθμό της Αγ. Σοφίας τουλάχιστον διαπιστώνεται ελληνιστική φάση του 3ου αι. π.Χ. με οργανωμένο πολεοδομικό ιστό κατά το ιπποδάμειο σύστημα, όπως είχε εφαρμοστεί και σε άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της εποχής αυτής.

    Με αφορμή, λοιπόν, την κατασκευή του σημαντικού αυτού έργου υποδομής της πόλης, δόθηκε η ευκαιρία να ερευνηθεί και να μελετηθεί η στρωματογραφία της Θεσσαλονίκης από την ίδρυσή της μέχρι την πρόσφατη ιστορία της, σε ικανό βαθμό, οδηγώντας με περισσότερη βεβαιότητα στην εξαγωγή ασφαλέστερων πορισμάτων και τη διατύπωση νέων θεωριών και ερμηνειών» είπε η κα Βελένη.

 «Καυτά» ερωτήματα

    Κάθε νέα επιστημονική ανακάλυψη δημιουργεί χαρά. Και η συγκεκριμένη ακόμα περισσότερο. Ερχεται να διορθώσει την αντίληψη που είχε ο καθηγητής Γεώργιος Βελένης, και την είχε διατυπώσει και πάλι σε συνέδριο του ΑΕΜΘ, πως η ελληνιστική Θεσσαλονίκη ήταν πολύ μικρότερη και μακριά από τη θάλασσα.   Παρότι κάποιοι συνάδελφοί του, βασισμένοι σε ανασκαφές άλλων περιοχών εξέφραζαν αντιρρήσεις, η θεωρία αυτή άκμαζε μέχρι τώρα, που η κυρία Βελένη την καταρρίπτει μετά τις ανασκαφές του μετρό.

    Και πραγματικά δεν θα είχε συμβεί τίποτα σοβαρό, καθώς λάθη γίνονται και πολλά συμπεράσματα διορθώνονται ύστερα από νέες αποκαλύψεις. Όμως, προέκυψε στο ενδιάμεσο το μέγα ζήτημα των βυζαντινών αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου. Όπου οι αρμόδιοι από τις εφορείες αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης επ’ ουδενί ήθελαν να γίνει ανασκαφή στα κάτω από αυτά στρώματα. Και εδώ προκύπτει η ερώτηση: γιατί; Ποιος αρχαιολόγος δεν θέλει να φτάσει στο «παρθένο», στο φυσικό έδαφος;

    Τα ερωτήματα εξακολουθούν: έπαιξε άραγε ρόλο σε αυτή τη στάση η εκφρασθείσα αντίληψη πως η ελληνιστική Θεσσαλονίκη δεν έφτανε ως εκεί; Αρα, μήπως τα ελληνιστικά στρώματα έπρεπε, πάση θυσία… να μη φτάνουν; Εν ολίγοις, μήπως σε αυτό το ζήτημα εδράστηκε η διαμαρτυρία περί της μη προσωρινής μετακίνησης του βυζαντινού σταυροδρομιού στον σταθμό Βενιζέλου; Πολλοί τάχθηκαν υπέρ του να μη μετακινηθεί προσωρινά και να τοποθετηθεί ξανά στη θέση του, αλλά να παραμείνει εκεί όπου είναι. Ο ΣΥΡΙΖΑ βάφτισε αυτό το παιχνιδάκι, που στοίχισε περί τα 20 εκατ (μήπως λέω λίγα; ) πανωπροίκι για την κατασκευή του σταθμού, «και αρχαία και μετρό».

    Ως εάν, με το να μετακινηθεί προσωρινά το αρχαίο θα συνέβαινε κάτι. Ακούστηκαν μέχρι και γελοιότητες στα Κεντρικά Αρχαιολογικά Συμβούλια, του τύπου «μα εκεί περπάτησαν βυζαντινοί αυτοκράτορες και ο Αγιος Δημήτριος». Εξακολουθεί να αναρωτιέται κάποιος: μήπως όλο αυτό έγινε για να μην ανασκαφούν τα πιο κάτω στρώματα και φανεί ότι η ελληνιστική Θεσσαλονίκη έφτανε μέχρις εκεί;

    Η αλήθεια, βεβαίως, είναι πεισματάρα και δεν μπορείς να την κρύψεις. Έγινε η ανασκαφή στον σταθμό Αγίας Σοφίας, και στα φρεάτια του σταθμού Βενιζέλου και τα ελληνιστικά φανερώθηκαν μεγαλοπρεπώς. Εν τέλει, όλη η διαμάχη του σταθμού Βενιζέλου φαίνεται πως ήταν για ένα πουκάμισο αδειανό… Όμως τόσα χρόνια μετά, κανείς δεν ρώτησε για τις αιτίες και τον φουσκωμένο λογαριασμό.