Εδώ Ήπειρος !

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ

Εδώ Ήπειρος !

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.     

    Σαν βγείς από τις γαλαρίες της Κλόκοβας (Ταφιασσός, κατά την αρχαιότητα), εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος! Ιστορία, μέχρι τα βάθη των αιώνων, ανεξίτηλες πολυποίκιλες παραδόσεις, θεϊκοί μύθοι και θρύλοι ανυπόγραφοι. Όλα μαζί, σε  μια ακαθόριστη ροή, σαν μια ποιητική πανδαισία, διαπερνούν τη φαντασία, θροΐζουν τη σκέψη, κεντρίζουν τη συμπάθεια και σε ‘‘πηγαίνουν’’.  Πού; Στην αρχαιότερη Πελασγική Χώρα.   Στη χώρα όπου, όπως έδειξαν τα ευρήματα στο Σπήλαιο Ασπροχάλικο, στον Κοκκινοπηλό και στην Καστρίτσα, η ανθρώπινη παρουσία προσδιορίζεται σαφώς πριν από την εμφάνιση του νοήμονα ανθρώπου, εκείθεν των 40.000 χρόνων. Στη χώρα με την ακραιφνή ελληνικότητα. Στη χώρα των  Χαόνων, των Θεσπρωτών, των Μολοσσών  των Κασσωπαίων, και των Αθαμάνων. Ο Αθηναίος Θουκυδίδης βιάστηκε να τους αποκαλέσει βαρβάρους, αφού κάποιοι Ηπειρώτες πολέμησαν στο πλευρό των Λακεδαιμονίων. Αλλά ο αρχαιότερος αυτού και αμερόληπτος Ηρόδοτος γνωρίζει μόνον ελληνική Ήπειρο, Απείρωτάν=Άπειρος χώρα. Αναγνωρίζει τους Πελασγούς της Ηπείρου ως τους προδρόμους των ελληνικών φύλλων.

    Το όχημα, αέρινο στο νέο οδόστρωμα. Και δίπλα σου, σαν σε οπτασία, μία από τις δύο ιέρειες από τη Θήβα της Αιγύπτου με μορφή περιστεριού. Θα  κουρνιάξει στη βελανιδιά, την ιερή φηγός, στη Δωδώνη και με ανθρώπινη λαλιά θα ζητήσει να γίνει εκεί μαντείο. Ναι, το αρχαιότερο μαντείο στον ελλαδικό χώρο. Τι χρησμό θα έδιδε, άραγε, για τη σημερινή Ελλάδα; Ναι, εκεί όπου θα λατρευτεί ο Δωδωναίος Δίας, ο νάϊος (ναίω=κατοικώ) Δίας, ο κατοπινός πανελλήνιος, Ολύμπιος, Πελασγικός, κατά τον Όμηρο, Δίας και η σύζυγός του Διώνη, με πρώτον ιερέα τον δρυμοτόμο Ελλό (παρ’ ολίγο να κόψη την ιερή φηγό) και κατοπινούς λατρευτές (πελειάδες) τους ανυφτόποδες και χαμόστρωτους μάντεις Σελλούς ή Ελλούς. Από εδώ και το όνομα Έλλην. Ο Αριστοτέλης δεν έχει ενδοιασμούς, ‘‘οι πρώτοι Έλληνες κατοικούσαν περί την Δωδώνη’’.   Το ιερό δένδρο κόπηκε τελικά επί Θεοδοσίου, το 391 μ.χ. Πιο κεί, να και μία από τις εισόδους του Άδη (α-ιδείν). Εδώ ο τρικέφαλος Κέρβερος. Εδώ οι κριτές Μίνωας, Ραδάμανθυς και Αιακός. Εδώ ‘‘κατέβηκαν’’ οι Οδυσσέας, Ορφέας, Ηρακλής, Θησέας . . . Εδώ ο νεκρικός διάλογος του Λουκιανού, Χάρων: Απόδος, ώ κατάρατε, τα πορθμεία. Νεκρός: Ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος (από τότε, ίσως,  το κίνημα δεν πληρώνω!). Εδώ και το Νεκρομαντείο, στη συμβολή του Αχέροντα, του Κωκυτού και του Περιφλεγέθοντα. Το μοναδικό εφεύρημα για επικοινωνία με τις ψυχές. Από εδώ ο κοινός θνητός και απέναντι στη σπηλιά η ψυχή του πολυαγαπημένου εκλιπόντος. Και ‘‘ενδιάμεσα’’, για τις ανάγκες της επικοινωνίας, οι ιερείς, με τις μαγικές τους πράξεις. Το ιερατείο . . . θα πει κάποιος! Η προετοιμασία-δοκιμασία του θνητού, πολυήμερη και εξαντλητική, στα δωμάτια-μαιάνδρους. Αν ήταν παρθένος, μεταξύ των άλλων, έπρεπε να διαλέξει και τον λίθινο διακορευτή της. Βρέθηκαν πολλοί, διαφόρων μεγεθών! Ναι, και όσπρια, για το σχετικό μαστούρωμα.  Πολλοί και οι χρησμοί. Περίφημος αυτός της ‘‘Μέλισσας’’ προς τον σύζυγό της, Κορίνθιο Τύραννο, Περίανδρο για την παρακαταθήκη (κρυμμένο θησαυρό), που κάποιος ξένος είχε αφήσει για φύλαξη.

    Αλλά, παράλληλα με τα ιερατικά δρώμενα, να και οι πολιτισμικές εκδηλώσεις. Το μαρτυρούν τα θέατρα της Δωδώνης (αναστηλωμένο) και της Κασσώπης. Το δεύτερο, πιο πάνω από την αυλή μου, 6.000 θέσεων, είναι το μόνο στον ελλαδικό χώρο που ‘‘βλέπει’’ θάλασσα. Ασμένως περιμένομε την αναστήλωσή του. Στην αυλή δε του βασιλιά των Μολοσσών, Θαρύπα, ανέβηκε και ο Ευριπίδης, το 420 π.χ. για να διδάξει το θεατρικό του έργο ‘‘Ανδρομάχη’’. Ένα πολυσήμαντο έργο με κοινωνικό, θρησκευτικό, πολιτικό και φιλοσοφικό περιεχόμενο, και πολλές ερωτικές αντιζηλίες. Το επιμύθιο του έργου, βέβαια, είναι ο προσωρινός χαρακτήρας της ανθρώπινης ευτυχίας.

    Ανδρομάχη, λοιπόν. Συνέδεσε το όνομά της με την ίδρυση του βασιλείου των Μολοσσών, με πρωτεύουσα την Πασσαρώνα, έξω από τα Γιάννενα. Ο γιός τού ήδη φονευθέντος Αχιλλέα, Νεοπτόλεμος (ο και Πύρρος), είναι από τους πρωταγωνιστές της τελικής φάσης της πολιορκίας της Τροίας, με τη χρήση του Δούρειου Ίππου. Αφού, λοιπόν, σκότωσε και τον βασιλιά Πρίαμο, πήρε ως λάφυρο τη γυναίκα τού επίσης ήδη φονευθέντος Έκτορα, Ανδρομάχη, και ήρθαν στην Ήπειρο όπου ίδρυσαν το βασίλειο των Μολοσσών, από το όνομα του γιού τους Μολοσσό. Ήρθαν στη χώρα, περί την Δωδώνη, από όπου προέρχονται οι πρόγονοι του Αχιλλέα, Μυρμιδόνες, προτού μετεγκατασταθούν στην κοιλάδα του Πηνειού, τη  Φθία (μία εκδοχή).  <<Και ήρξατο η χώρα αυτή, ίνα μετέχει οπωσούν ηθών και νόμων ελληνικών>>. Ας προσθέσομε εδώ και μια άλλη εκδοχή κατά την οποία γενάρχης των Μολοσσών βασιλέων και του έθνους φέρεται ο επιχώριος θεός Άσπετος. Ίσως, και ο Νεοπτόλεμος να μην έφθασε ποτέ στην Ήπειρο, συναντήσας τον θάνατο στο μαντείο των Δελφών, ευρισκόμενος σε θανάσιμη καταδίωξη από την αντίζηλο Ερμιόνη, δεύτερη γυναίκα του, και του φίλου της  Ορέστη!

    Πίελος, Άδμητος, Θαρύπας, Αλκέτας, Αρύβας, Αλέξανδρος Α’, Αιακίδης, Πύρρος ο Μέγας, Αλέξανδρος Β’ . . . είναι οι σπουδαιότεροι βασιλείς αυτού του βασιλείου, που πρωταγωνίστησε στον Ηπειρωτικό χώρο. Ο Άδμητος φιλοξένησε στην αυλή του τον Θεμιστοκλή. Τον αρχιτέκτονα της Ναυμαχίας της Σαλαμίνος (‘‘ο Ζεύς θα δώσει ένα ξύλινο τείχος που θα μείνει απόρθητο. Αυτό το τείχος – ξύλινος στόλος – θα σώσει εσένα και τα παιδιά σου’’, σύμφωνα με τον χρησμό), μέχρι να καταλήξει στην αυλή του βασιλιά της Περσίας, Αρταξέρξη, ως εξόριστος της Αθηναϊκής φιλοσπαρτιατικής Αριστοκρατίας !!! Ο Αλέξανδρος Α’ θα εκστρατεύσει δυό φορές, δυτικά, κατά της Ιταλίας, κατά των ευημερούντων Ρωμαίων, καθ’ ήν  εποχή ο Αλέξανδρος Γ’ ο Μακεδών, ο γιός της αδερφής του, της πριγκίπισσας της Ηπείρου, της Ολυμπιάδας (γεννήθηκε στην Πασσαρώνα), και του Φιλίππου, ναι, ο Μέγας Αλέξανδρος, θα επιχειρήσει να μεταφέρει το πνεύμα του ελληνισμού προς ανατολάς.   Αλοίμονο, όμως! Αμφότεροι θα έχουν περίπου την ίδια τύχη. Ο θείος θα δολοφονηθεί στην Πανδοσία της Βρεττίας (ν. Ιταλία), το 326 π.χ. και ο Μέγας ανεψιός στη Βαβυλώνα το 323 π.χ. Ο Πύρρος αργότερα θα θελήσει να ολοκληρώσει το έργο του εξαδέλφου του, Αλέξανδρου Α’. Σε μια πανελλήνια εκστρατεία, θα διαπεραιωθεί στην Ιταλία για την κατίσχυση του ελληνισμού στη Δύση και την ανεξαρτησία της Μεγάλης Ελλάδος. Αλοίμονο, όμως. Οι ελπίδες και αυτής της προσπάθειας επέπρωτο να διαψευσθούν. Στο Βενεβέντο έγινε η τελευταία σύγκρουση με τους Ρωμαίους. ‘‘Αν έτι μίαν μάχην Ρωμαίους νικήσωμεν, απωλούμεθα παντελώς’’ (Πύρρειος νίκη). Θα μπορέσει να επιστρέψει στην Ήπειρο, το 274 π.χ. μετά από έξι χρόνια πολεμικών συγκρούσεων. Ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτών των εγχειρημάτων; Αδιανόητα καταστροφικές!

    Οι Ρωμαίοι θα ψάξουν αφορμή για εκδίκηση. Θα εκμεταλλευθούν τις ελληνικές έχθρες, αντιζηλίες και εμφύλιο-σπαραγμούς, ίσως και την πρόσκληση σε βοήθεια από κάποια ελληνική συνιστώσα, και με τις πανοπλίες τους θα επέμβουν στα ελληνικά πράγματα, από το 214 π.χ. Η τελευταία μάχη των ρωμαϊκών λεγεώνων, υπό τον Αιμίλιο Παύλο, δόθηκε στην Πύδνα, σημερινή Κατερίνη, το 168 π.χ. εναντίον των μακεδονικών φαλάγγων, υπό τον Μακεδόνα βασιλέα Περσέα. Η ελληνική πλευρά ηττήθηκε ‘‘παντελώς’’. Και τότε, ώ τότε! Η ρωμαϊκή Σύγκλητος θα δώσει εντολή στον Αιμίλιο Παύλο να ισοπεδώσει την Ήπειρο. Εβδομήντα Ηπειρωτικές πόλεις γκρεμίστηκαν. Εκατόν πενήντα χιλιάδες Ηπειρώτες οδηγήθηκαν σκλάβοι στη Ρώμη. Ήταν πράξεις εκδικήσεως για τις εκστρατείες του Αλέξανδρου Α’ και του Πύρρου. Η Ήπειρος δεν θα συνέλθει ποτέ από αυτή την καταστροφή. Η ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδος θα ολοκληρωθεί το 146 π.χ. Ήταν το τέλος της Αρχαίας Ελλάδος. Ήταν η εποχή που η Ρώμη και οι ρωμαϊκές λεγεώνες είχαν άξιους ηγήτορες και όχι δημαγωγούς. Κάπως έτσι θα πάμε μέχρι το 330 μ.χ.

    Το νέο οδόστρωμα δίνει στον οδηγό ευχέρειες για κλεφτό-κοιτάγματα.  Και να, οι δροσοσταλίδες του Αμβρακικού με τις περιζήτητες και μάλλον υπό εξαφάνιση γαρίδες, σχηματίζουν το σκηνικό της ναυμαχίας του Ακτίου. Εκεί, στα ανοικτά της Πρέβεζας, στις 2 Σεπ. το 31 π.χ. συγκρούστηκαν οι δύο στόλοι. Ο στόλος του Οκτάβιου με τον στόλο του Αντωνίου και της συμμάχου-ερωμένης του Κλεοπάτρας της Αιγύπτου. Οι  ερωτευμένοι θα κλονιστούν και θα εγκαταλείψουν τον αγώνα, για να αυτοκτονήσουν αργότερα στην Αλεξάνδρεια. Για τον θρίαμβό του ο Οκτάβιος, και, πλέον, Αύγουστος, θα ιδρύσει την ‘‘υπό θαλάσσης ελισσόμενη Νικόπολη’’, στο μέρος που είχε σημαδέψει με τετράγωνες πέτρες τη θέση του στρατηγείου του και θα την στολίσει με τα έμβολα των πλοίων των αντιπάλων του.   Θα κατοικηθεί υποχρεωτικά με τους απομείναντες ιθαγενείς της ευρύτερης περιοχής. Θα ακμάσει. Θα γίνει και πρωτεύουσα σε διάφορες περιόδους. Και έδρα επισκόπου. Ο Επίκτητος έκτισε εδώ φιλοσοφική σχολή. Την τίμησε με την επίσκεψή του ο Απόστολος Παύλος; Ερώτημα! Γεγονός, πάντως, είναι ότι την ‘‘επισκέφθηκαν’’ διαδοχικά ο Αλάριχος, ο Γιζέρχος, ο Θεοδώριχος, επί κεφαλής Γότθων, Βανδάλων και Οστρογότθων, για να την λεηλατήσουν, καθώς και την υπόλοιπη Ήπειρο. Είναι πολλοί οι κατακτητές και περισσότερες οι ληστρικές εκστρατείες, συνοδευόμενες από λοιμούς, λιμούς και φρικώδεις σεισμούς με τρομερότερο αυτόν του 551 μ.χ.  Θα ακολουθήσουν οι Νορμανδοί. Ο Αλέξιος ο Κομνηνός θα αντισταθεί. Και η Άννα με την ‘‘Αλεξιάδα’’ θα μας δώσει λεπτομέρειες για τους επικούς αγώνες του πατέρα της στην Ήπειρο και πέραν αυτής. Αλλά και οι Βούλγαροι, οι Σλάβοι με τις Σκλαβηνίες και τα πολλά, μέχρι σήμερα, σλαυϊκά τοπωνύμια, οι Σέρβοι υπό τον φιλόδοξο Στέφανο Δουσάν, οι Αλβανοί με τους Γκίνη Σπάτα και Πέτρο Λιώσα και οι Ευρωπαίοι Σταυροφόροι, θα την πληγώσουν. Είναι πολλές οι δηώσεις, οι λαφυραγωγίες, οι σφαγές, τα σκλαβοπάζαρα. Απορεί κανείς, τι γηγενής ηπειρώτικος πληθυσμός απέμενε μετά από κάθε ‘‘βάρβαρη’’ κατάκτηση! Πολλοί οι συνειρμοί! Πίκρα και αγανάκτηση μέχρι δακρύων για το θλιβερό μας παρελθόν!

    Το φυσικό περιβάλλον σε συνεφέρνει. Η ματιά σου συναντά τη σιλουέτα της ‘‘κοιμώμενης γυναίκας’’. Είναι το Ζάλογγο. Μια τσιγάρα δρόμος από το σπίτι μου. Δέκα επτά  μέτρα το ύψος του μνημείου των Σουλιωτισσών. Τετρακόσια-δώδεκα τα σκαλοπάτια για να ανέβεις. Σαράντα χλμ πιο πέρα το Σούλι. Έντεκα προσπάθειες έγιναν από τους Τούρκους για να το εκπορθήσουν. Έπεσε τελικά τον Δεκέμβριο του 1803. Στις 17 του μήνα αυτού, 60 περίπου κυνηγημένες Σουλιώτισσες χόρεψαν τον θρυλούμενο χορό. Ο Αλή-Πασάς είχε αθετήσει τις υποσχέσεις του. Στο τέλος του ορίζοντα, εκείθεν της Πάργας, νοερά διακρίνεις τα κοσμοπολίτικα Σύβοτα. Και η σκέψη σου αμέσως στον  Θουκυδίδη.  Μας υπενθυμίζει ότι εδώ έγινε η πρώτη ναυμαχία, ως προοίμιο και αφορμή του  Πελοποννησιακού πολέμου, το 433 π.χ. μεταξύ Κορινθίων και Κερκυραίων, για την αρχαία Επίδαμνο, με τη . . . διακριτική συμμετοχή των Αθηναίων,  και με όλα τα επακόλουθα.

    Με αυτά και μ’ αυτά, περνάμε το σύνορο της Ελλάδος, μέχρι το 1881. Είναι ο Άραχθος. Εκεί το ονομαστό γιοφύρι, δίπλα στην αρχαία Αμβρακία, την έκανε πρωτεύουσά του ο Πύρρος, τη σημερινή Άρτα, την πρώτη πρωτεύουσα του Δεσποτάτου της Ηπείρου. Ναι, από τον κατακερματισμό της Ελληνικής   Αυτοκρατορίας το 1204, με τις αθλιότητες των Σταυροφόρων της Δ’ Σταυροφορίας, προέκυψε, σχεδόν αμέσως, το Ηπειρωτικό Δεσποτάτο. Ιδρυτής, ο γενναίος άρχων του Βυζαντίου, Μιχαήλ Άγγελος, ανακηρύσσοντας εαυτόν Δεσπότην (ηγεμόνα δηλαδή και όχι Αυτοκράτορα, για να μην προκαλέσει). Ο ίδιος θα δολοφονηθεί, το 1214, αλλά το Δεσποτάτο του, με τους παράτολμους διαδόχους του, θα γνωρίσει καιρούς ευημερίας, μέχρι το 1261, όταν ο Μιχαήλ Παλαιολόγος θα εισέλθει στην Κωνσταντινούπολη και θα ανορθώσει τον Αυτοκρατορικό θρόνο. Θα αρχίσει να φθίνει μέσα από έριδες και ξένες επεμβάσεις μέχρι το 1318. Το Δεσποτάτο της Ηπείρου και των Άγγελο-Κομνηνό-Δουκών θα πάψει να υφίσταται, ως διοικητική οργάνωση, μετά από 114 ενιαυτούς. Και θα γίνει σε λίγο τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Αν ο διερχόμενος ακούει, συνειρμικά, σήμαντρα, είναι αυτά του βυζαντινού περικαλλούς ναού, μουσείο σήμερα, της Παναγίας της Παρηγορήτισσας, στο κέντρο της Άρτας. Πολλά τα βυζαντινά μνημεία. Και το τείχος της ερειπωμένης Νικοπόλεως είναι βυζαντινό.

     Συγκλονιστικό το θέαμα, όταν αντικρίσεις τη λίμνη Παμβώτιδα, και τον μιναρέ του τζαμιού να κατοπτρίζεται στα ήρεμα νερά της. Σου θυμίζει την Τουρκική κατάκτηση. Η πόλις των Ιωαννίνων, η πόλις των θρύλων, του ασημιού και των Λογίων, κατακτήθηκε το 1430. Ναι, είκοσι-τρία χρόνια πρίν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Κοιτάς τη λίμνη και αχνοδιακρίνεις τη βάρκα που μεταφέρει την κυρά-Φροσύνη και τις δέκα-έξη φίλες της στον υγρό τάφο, με εντολή του Αλή Πασά, σατράπη της Ηπείρου από το 1788. Παντρεμένη ούσα, και με δυό παιδιά, ο άνδρας της, όπως πολλοί ηπειρώτες έμποροι, σε πολύμηνα εμπορικά ταξείδια στη Βιέννη, Τεργέστη, Βουκουρέστι, την ερωτεύτηκε ο γιός του, Μουχτάρ. Αλλά ο άπληστος, σατανικός Αλή δεν μπορούσε να συμβιβαστεί, την ήθελε δική του. Βρίσκει τον τρόπο. Στέλνει τον Μουχτάρ σε πολεμική συμπαράσταση ομολόγου του στην Αδριανούπολη, και στη Φροσύνη στέλνει τον προξενητή του. Αυτή απορρίπτει κάθε πρόταση! Όλη η ιστορία στο καταπληκτικό ομώνυμο ποίημα του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη.

     Σ’ αυτό το ποίημα, γράφτηκε περί το 1860, αναφέρεται και ο αρχαιότερος γνωστός πρόγονος των Νουσαίων. Ο καπετάν Γιώργος. Ο αρματωλός της Λάμαρης (ο εκτεταμένος κάμπος στους πρόποδες του Ζαλόγγου), με αποστολή να εμποδίζει τους Σουλιώτες να λυμαίνονται την περιοχή. Όταν ο Αλή ίδρυσε το πασαλίκι του, ανέθεσε καθήκοντα Τοποτηρητών της περιοχής στα παιδιά τού καπετάν Γιώργου, καπετάν-Γιαννάκη και καπετάν-Πάνο, και τους εγκατέστησε στο Σαράϊ, που είχε κτίσει στο ψηλότερο σημείο της Καμαρίνας, και που, μάλλον, ουδέποτε επισκέφθηκε. Καταγόμαστε συγκεκριμένα από τη ρίζα του καπετάν-Πάνου. Από τον δισέγγονό του, επίσης Πάνο, προπάππος μου, θα πάρομε το όνομα που φέρομε σήμερα (Πάνος – Πανούσιας, χαϊδευτικά – Νούσιας). Αυτό το Σαράϊ, όπως κατέληξε μετά από πυρπολήσεις και άλλες καταστροφές και  εν μέρει ανοικοδομηθέν θα αποτελέσει το πατρικό μου σπίτι. Και ο Μάρκος Μπότσαρης φιλοξενηθεί στο Σαράϊ. Θα έλθει για συνομιλίες με τους Καπεταναίους αδελφούς εν όψει της Εθνεγέρσεως.

Και ένας πλάτανος-ικρίωμα στη φαντασία του επισκέπτη! Ακόρεστη η δίψα του Αλή-Πασά για αίμα. Στέναξαν οι χριστιανοί κάτω από το ζυγό του. Κρεμάστηκαν, σφαγιάστηκαν, γέμισαν τα μπουντρούμια για ασήμαντη αφορμή. Και αυτό το ανομολόγητο ‘‘Μακελειό της Πρέβεζας’’! Ας  του ‘‘καταλογίσομε’’ όμως και τούτο, οι περισσότεροι κατοπινοί οπλαρχηγοί-ήρωες του εθνικού αγώνα ανδρώθηκαν στην Αυλή του.

    Αν μας κούρασε η (ιστορική) διαδρομή, οι ατελείωτες ακτές του Ιονίου μπορεί να είναι τελικός τουριστικός προορισμός. Οι πηγές του Αχέροντα, πιο πάνω, θα μας εντυπωσιάσουν δροσιστικά. Και η Angelina Jolie  περπάτησε εφέτος στα παγωμένα νερά, ιππαστί βέβαια! Το Φαράγγι του Βίκου, μήκους 20 χιλιομέτρων, το βαθύτερο φαράγγι παγκοσμίως, είναι από τις δημοφιλέστερες διαδρομές των περιηγητών. Κατά τα άλλα, το Μέτσοβο, το Συρράκο (πατρίδα του πρωθυπουργού Κωλέτη), τα Ζαγοροχώρια,  η Καμαρίνα, όλη η Ήπειρος, προσφέρουν  απλόχερη φιλοξενία. Εφέτος στο Τσεπέλοβο, πολυπληθής η συμμετοχή στον Μαραθώνιο Ζαγορίου. Απίστευτες διαδρομές, των 40 και 80 χιλιομέτρων. Δηλώστε συμμετοχή για του χρόνου!

    Όμως, όπου και να σταθείς στην Ήπειρο, σε οποιαδήποτε κατεύθυνση και αν κοιτάξεις, αιματοβαμμένες κορυφογραμμές σε καλούν να κλίνεις ευλαβικά το γόνυ, προς τιμήν αυτών που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση και την ελευθερία της σύγχρονης Ελλάδος. Στις 21 Φεβρουαρίου 1913 ελευθερώθηκαν τα Γιάννενα και  τελικά ολόκληρη η Ήπειρος από τον τουρκικό ζυγό. Αλλά οι ταλαιπωρίες της, χωρίς τελειωμό.  Σήκωσε όλο το βάρος του Έλληνο-ιταλικού πολέμου του 1940. Δέχτηκε πισώπλατες μαχαιριές από τους συμμορίτες του αιμοσταγούς Θανάση Κλάρα. Πληγώθηκε από τις ανθελληνικές επιδιώξεις του ‘‘Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας’’. Πέντε Πηγάδια - Εμίν Αγά – Μπιζάνι – Καλπάκι – Γκραμπάλα – Πίνδος - Γράμμος . . . Είναι πολλοί οι πεσόντες! Δεν μπορείς να συγκρατηθείς. Ένας αναστεναγμός σου αντηχεί στους ορεινούς όγκους της Ολίτσικας, των Τζουμέρκων, της Γκαμήλας και της Μουργκάνας. Και ένα δάκρυ σου θα ποτίσει την ανεμοδαρμένη Ήπειρο.

    Άμποτε, να αρχίσει να αναθάλλει η εύκλεια και η ευμάρεια και όλοι οι Ηπειρώτες να γίνουν σύγχρονοι ‘‘Εθνικοί Ευεργέτες’’. Ναι, η Ήπειρος είναι ταυτισμένη με την έννοια της εθνικής προσφοράς. Ο νέος οδικός άξονας συνιστά, προς την κατεύθυνση αυτή, βασική προϋπόθεση, πληρωθείσα. Είναι η Ιόνιος Οδός, που ανοίγει λεωφόρο σύγχρονης επικοινωνίας με την υπόλοιπη Ελλάδα. Η Πολιτεία μάς το χρωστούσε. Είμαστε ευγνώμονες! Αλλά και προς την Ιώ, την ερωμένη του Δία, που για να αποφύγει το μένος της Ήρας, μεταμορφωμένη σε αγελαδίτσα και καταδιωκόμενη από τον οίστρο, άρχισε να περιπλανιέται, διατρέχοντας και τη δυτική ακτή της Ελλάδος, που εξ αιτίας της τα νερά που την βρέχουν πήραν  το εύηχο όνομα, Ιόνιον Πέλαγος.        Έρρωσθε!

Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.