Νηστεία Μεγάλης (Τεσ)σαρακοστής

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ,

Νηστεία Μεγάλης (Τεσ)σαρακοστής

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

Το έστειλε ο Γιάννης Ζάχος

Μετά από αρκετές ώρες ανάγνωσης ληφθέντων –μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου– άρθρων (ορισμένων εξ αυτών, με ανάλογο σχολιασμό), και επιπλέον ανταλλαγής ευχών, σχετιζομένων με το επίκαιρο θέμα της νηστείας της Ορθοδόξου μας Πίστεως με την έναρξη της Αγίας και Μ. Σαρακοστής, αποφάσισα να παραθέσω ένα σχετικό με το θέμα κείμενο, καθαρά υπό το πρίσμα του πνευματικού προβληματισμού.

Παρότι η αρχική μου σκέψη ήταν, το κείμενο να είναι συνοπτικό και περιεκτικό, εντούτοις, στην τελική του μορφή εξάγεται εκτεταμένο, εξαιτίας της χρησιμοποίησης εκ μέρους μου ικανού αριθμού πηγών. Ωστόσο, το συγκεκριμένο θέμα, αντικειμενικά είναι αδύνατον να εξαντληθεί στο υπόψη εύρος. Τουλάχιστον, ευελπιστώ να αποτελέσει αφορμή πνευματικών αναζητήσεων.

    Ανέβασαν κάποτε στην σκήτη των Πατέρων έναν δαιμονισμένο νέο, για να τον θεραπεύσουν με την προσευχή τους. Εκείνοι όμως, από ταπείνωση, απόφευγαν. Πολύ καιρό βασανιζόταν έτσι ο δυστυχισμένος άνθρωπος, ώσπου κάποιος Γέρων τον ελυπήθη, τον σταύρωσε με τον ξύλινο σταυρό, που είχε στην ζώνη του, κι έδιωξε το πονηρό πνεύμα.

– Αφού με βγάζεις από την κατοικία μου, του είπε εκείνο, θα μπω μέσα σου.

– Έλα, του αποκρίθηκε θαρραλέα ο Γέροντας.

    Έτσι, μπήκε μέσα του το δαιμόνιο και τον βασάνιζε δώδεκα ολόκληρα χρόνια. Ο Όσιος υπόμενε με καρτερία τον πόλεμο, αλλά αντιπολεμούσε κι εκείνος τον εχθρό, με υπεράνθρωπη νηστεία και ακατάπαυστη προσευχή. Όλ’ αυτά τα χρόνια δεν έβαλε ούτε μια φορά στο στόμα του τροφή, μασούσε μόνο κάθε βράδυ λίγα κουκούτσια από φοίνικες και κατάπινε τον χυμό τους.

    Νικημένο τέλος το δαιμόνιο, από τον ακατάπαυστο αγώνα του Γέροντος, τον ελευθέρωσε.

– Γιατί φεύγεις; τον ρώτησε εκείνος, κανένας δε σε διώχνει.

– Με αφάνισε η νηστεία σου, αποκρίθηκε εκείνο κι έγινε άφαντο.

----------

    Η Αγία Τεσσαρακοστή είναι το φάρμακο των ψυχών μας. Διότι ο Κύριός μας, ως φιλόστοργος Πατέρας θέλει να απαλλαγούμε από τις αμαρτίες που κάναμε επί τόσον καιρό. Ως μέσο μάλιστα θεραπείας, καθόρισε και τη νηστεία. Παρά το γεγονός ότι οι Ορθόδοξοι χριστιανοί προσπαθούν να τηρούν τις νηστείες που έχει θεσπίσει η Αγία μας Εκκλησία, οι πιο πολλοί αγνοούν τη σημασία, το νόημα και το περιεχόμενο της νηστείας. Από την άλλη πλευρά, εκείνοι που δεν νηστεύουν θεωρούν τη νηστεία ως «παπαδική εφεύρεση», ή περιττό τύπο, που δεν έχει σχέση με τη ζωή ενός σύγχρονου «προοδευτικού», «μορφωμένου», «πολιτισμένου» κ.λπ. ανθρώπου. Είναι όμως ανάγκη να κοιτάξουμε όλοι μας βαθύτερα και να συνειδητοποιήσουμε μερικές αλήθειες γύρω από το θέμα της νηστείας.

    Δεν νοείται χριστιανική ζωή χωρίς αγώνα, άθληση, άσκηση, χωρίς δηλαδή, την προσπάθεια εκείνη που αναλαμβάνει ο πιστός, οδηγούμενος και ενισχυόμενος από την χάρη του Θεού, να απαλλαγεί από το ζυγό της αμαρτίας και την κυριαρχία των παθών και να ακολουθήσει με αυταπάρνηση το θέλημα του Θεού. «Ον διαφύλαξον αήττητον αγωνιστήν διαμείναι», παρακαλεί η Εκκλησία τον Θεό για το νέο μέλος της, τον νεοφώτιστο χριστιανό, που από τη στιγμή της βάπτισής του μπαίνει στο πνευματικό στάδιο και γίνεται αθλητής. Σ’ αυτόν τον ασκητικό αγώνα, απαιτείται εγρήγορση και αγωνιστική διάθεση, η νηστεία δε, σ’ αυτόν τον αγώνα, κατέχει ιδιαίτερα σημαντική θέση. Επίσης, ο Χριστός τονίζει το κρυφό της νηστείας. Δεν έχει νόημα εάν η νηστεία γίνεται για επίδειξη. Δεν γίνεται για το τι θα φαίνεται προς τους ανθρώπους, αλλά προς τον Πατέρα μας Θεό, που βλέπει τις κρυφές πράξεις, και θα μας το ανταποδώσει φανερά (Ματθ. 6,16-18).

    Η Αγία Γραφή και οι ερμηνευτές της Άγιοι Πατέρες, καταδικάζουν την λειψή ή ψεύτικη νηστεία, την τυποποίησή της. Η νηστεία δεν είναι ούτε σκοπός, ούτε ένας ξηρός τύπος, αλλά αποτελεί ένα από τα καλύτερα όπλα στον αγώνα κατά των παθών, και μέσον για την τελειοποίηση του ανθρώπου. Προς άρση παρερμηνειών, η Εκκλησία μας, με τη νηστεία δεν δείχνει την περιφρόνησή της προς τις τροφές και το ανθρώπινο σώμα, εφόσον όλ’ αυτά είναι δώρα του Θεού, δημιουργήματα δικά Του, αλλά επιδιώκει την απελευθέρωση του σώματος από τα πάθη. «Ημείς ουκ εδιδάχθημεν σωματοκτόνοι, αλλά παθοκτόνοι», τονίζουν οι πατέρες της Εκκλησίας μας. Κάθε χριστιανός λοιπόν, οφείλει να τηρεί τις «διατεταγμένες» νηστείες, υπακούοντας με ταπείνωση στον Χριστό και την Εκκλησία Του, υπακοή που βέβαια, δεν είναι άλογη, ούτε ανώφελη. Γιατί με τη νηστεία ισχυροποιείται η θέληση, δουλαγωγείται το σώμα, καθαρίζεται ο νους, μαλακώνει η καρδιά, καταστέλλονται οι σαρκικές επιθυμίες, θεραπεύεται η ψυχή. Ενώ η γαστριμαργία – λαιμαργία εξάπτει το σαρκικό φρόνημα και διεγείρει τις ορμές, η νηστεία θανατώνει τη φιληδονία και μαραίνει τις σαρκικές επαναστάσεις. Η νηστεία επομένως, δεν είναι απλώς η βίωση και η εφαρμογή μιας καλής παράδοσης – εθίμου, ούτε μια δίαιτα, ή μια γυμναστική – εξάσκηση της θέλησης, αλλά είναι η προσπάθεια για να απαλλαγούμε από την δουλεία των παθών.

    Στον Χριστιανισμό, η νηστεία είναι συνδυασμός εγκρατείας και προσευχής, φιλανθρωπίας και πίστεως, ορθοδοξίας και ορθοπραξίας. Ο Ιησούς Χριστός, ως Ιατρός των ψυχών και των σωμάτων γνωρίζει ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να σωθεί από την αμαρτία χωρίς δυο όπλα. Την προσευχή και τη νηστεία. «Τοῦτο τὸ γένος, οὐκ ἐκπορεύεται εἰμὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ», ενώ στην περίπτωση του δαιμονισμένου νέου: «Αυτό το δαιμονικό γένος δεν μπορεί να διωχθεί με κανένα άλλο μέσο, παρά μόνο με την προσευχή και τη νηστεία» (Μάρκ. 9:29), αποδεικνύοντας ότι η νηστεία αποτελεί ισχυρό όπλο εναντίον των δαιμόνων. Επιπλέον, συνάγεται το συμπέρασμα, ότι η νηστεία συνδέεται άρρηκτα με την προσευχή, συνεπώς, ο προσευχόμενος πρέπει να είναι και νηστευτής!

    Η σωματική νηστεία, αφενός χρειάζεται να συνοδοιπορεί με την πνευματική νηστεία και αφετέρου, πρέπει πάντα να συνδυάζεται με άλλες αρετές, όπως την εγκράτεια, την μετάνοια, την προσευχή, την φιλανθρωπία, την ελεημοσύνη. Π.χ. δεν έχει νόημα να απέχουμε από κάποιες τροφές και από την άλλη να επιβουλευόμαστε τον συνάνθρωπό μας. Λέει ένας Άγιος Ασκητής: «Καλύτερα να φας κρέας και να πιείς κρασί, παρά να φας τις σάρκες των αδελφών σου με τους ψιθύρους και την κατάκριση». Οι διαπροσωπικές λοιπόν σχέσεις, παίζουν βασικότατο ρόλο. Πολλοί άνθρωποι νηστεύουν με επιμέλεια, τηρούν κατά γράμμα το τυπικό της νηστείας, αλλά στην καρδιά τους φωλιάζει το μίσος και η κακία για τον αδελφό τους, δεν του λένε ούτε «καλημέρα» και συνήθως μάλιστα για ασήμαντες αφορμές, και επιπλέον έχουν την απαίτηση να κοινωνήσουν!! Ωστόσο, όταν ο πνευματικός τους, τους παροτρύνει να συμφιλιωθούν πρώτα με τον συνάνθρωπό τους και μετά να κοινωνήσουν, τους φαίνεται παράξενο και δεν το αποδέχονται. «Μα γιατί, αντιτείνουν, αφού νήστεψα!». Όμως, αυτή η νηστεία είναι άχρηστη!! Χάνει μάλιστα το νόημά της, όταν χωριστεί από την κοινωνική της διάσταση. Ο πιστός χρειάζεται να κόβει κάτι από τον εαυτό του και να το προσφέρει σε κάποιον άλλον που το έχει ανάγκη. Εάν περιοριζόμαστε μόνο στην ακρόαση του λόγου του Θεού, χωρίς την έμπρακτη εφαρμογή Του, δεν έχουμε να ωφεληθούμε τίποτε. Η αληθινή νηστεία είναι κίνηση αγάπης, είναι έκφραση ειλικρινούς μετανοίας, χωρίς την οποία μετάνοια, η νηστεία είναι ανάπηρη!!

    Ωστόσο, το όλο θέμα με τα όσα ακούγονται και πράττονται από τον περίγυρό μας, δείχνουν σε πόση σύγχυση βρίσκονται οι χριστιανοί και πόση άγνοια έχουν. Η νηστεία έχει συγκεκριμένο σκοπό. Δεν μπορούμε να την χρησιμοποιούμε ως πρόφαση για τη συμμετοχή μας ή όχι στη Θ. Κοινωνία. Αναμφιβόλως, η ευσεβής συνήθεια της νηστείας πριν τη Θ. Κοινωνία, βοηθάει στο στάδιο της προετοιμασίας, καθοριζόμενη ως εγκράτεια. Κατά τον Άγιο Ιωάννη της Κρονστάνδης «ἡ ἀκράτεια εἶναι ἡ αἰτία τῆς ἁμαρτίας» (της διασκέδασης, της τηλεόρασης, του θεάματος, της μουσικής, γενικά των οπτικοακουστικών μέσων και όλων εκείνων των κοσμικών ερεθισμάτων και ευκαιριών που μας προσφέρει αφειδώς η υλιστική εποχή μας).  Όμως, για την προετοιμασία συμμετοχής μας στο μυστήριο των μυστηρίων, την Θ. Ευχαριστία, υπάρχουν πολύ σοβαρότερα πράγματα που πρέπει να εφαρμόσει κανείς, όπως η συμφιλίωση με τους άλλους, η προσευχή, η μελέτη της Αγίας Γραφής και πνευματικών αναγνωσμάτων, η εντονότερη αγωνιστική προσπάθεια. Βλέπουμε επομένως, πως η νηστεία έχει μεγάλο εύρος, πολλές διαστάσεις και στάδια, μη περιοριζόμενη μονάχα στην …χύτρα μας. Απαιτείται δε νηστεία, σε πολύ περισσότερες ανθυγιεινές για την ψυχή μας «τροφές», που αντί να την τρέφουν την ατροφούν!!

    Κλιμακηδόν, οι κατηγορίες καταλύσεως της νηστείας είναι τέσσερις:

        α) Κατάλυση «εις πάντα»,

        β) Κατάλυση αυγών και γαλακτοκομικών προϊόντων,

        γ) Κατάλυση «ιχθύος»,

        δ) Κατάλυση «οίνου και ελαίου».

    Ακούγονται γύρω μας απορίες της μορφής: Γιατί την εβδομάδα της Τυρινής επιτρέπονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα κι όχι το κρέας, επιτρέπονται τα αυγά κι όχι το κοτόπουλο; Ή, γιατί την Μ. Τεσσαρακοστή δεν τρώμε ψάρια και τρώμε τα θαλασσινά και το χαβιάρι, ή στην ξηροφαγία τρώμε ελιές και όχι λάδι, ενώ μέσα στις ελιές υπάρχει λάδι; Αλλά και μέσα στα σταφύλια υπάρχει οίνος. Όσα όμως σταφύλια κι αν φάμε, δεν πρόκειται να μεθύσουμε, το πολύ – πολύ να βαρυστομαχιάσουμε… Άλλωστε οι ελιές αποτελούν ξηροφαγία, τρώγονται δηλαδή, ως καρπός με ψωμί και ξηρούς καρπούς σε περίοδο αυστηράς νηστείας, ενώ το λάδι αφορά τα φαγητά –πολυάριθμα και νοστιμότατα– που παρασκευάζονται με το λάδι!  Πολύ εύστοχα σημειώνει ο Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος, ότι νηστεία δεν νοείται μόνον ως αλλαγή φαγητού ως προς την ποιότητα, αλλά μεγάλο ρόλο παίζουν τόσο η γευστικότητα (νοστιμάδα), όσο και η ποσότητα. Η τροφή πρέπει να είναι μετρημένη και προπάντων όχι εμπλουτισμένη με πολυδάπανες νηστίσιμες ποικιλίες, όπως για παράδειγμα, πανάκριβα θαλασσινά και χαβιάρι, τα οποία αποτελούν παρωδία και εμπαιγμό της νηστείας, και καταστρατηγούν τον κανόνα της «εγκράτειας». «Ού το βραδυφαγήσαι τούτο μόνον νηστεία εστίν, αλλά και το βραχυφαγήσαι και το μή ποικιλοφαγήσαι», λένε οι Άγιοι της Εκκλησίας μας. Ο μακαριστός γέροντας π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος (Ιερό Ησυχαστήριο Κεχαριτωμένης Θεοτόκου Τροιζήνας) αποδοκίμαζε την πολυφαγία σε νηστήσιμες τροφές ή τα πολυτελή και εξεζητημένα εδέσματα, έστω κι αν αυτά κατατάσσονται στις νηστίσιμες τροφές. Πάντοτε συνιστούσε λιτότητα, ανεξαρτήτως αν υπήρχε νηστεία ή όχι, τόσο σε μοναχούς, όσο και σε λαϊκούς. Ομοίως, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: «Παχιά κοιλιά δεν γεννά λεπτό νου. Ενώ αυτή που λεπτύνεται με νηστεία και εγκράτεια λεπτύνει οπωσδήποτε τον νου και όταν θλίβεται η κοιλία, ταπεινούται η καρδία. Όταν όμως δέχεται περιποιήσεις, θεριεύουν και αλαζονεύουν οι λογισμοί. Παν καλόν και αγαθόν δια της νηστείας κατορθούται και τελειούται».

    Αυστηρή νηστεία είναι η λήψη «ξηράς τροφής» (ξηροφαγία), χωρίς λάδι ή κρασί, μια φορά την ημέρα, και μάλιστα την ενάτη ώρα (γύρω στις 3 μ.μ.). Κανονικά, λήψη τροφής, έστω και μόνο ψωμιού, περισσότερο από μια φορά την ημέρα λέγεται λύση νηστείας. Η κατάλυση «οίνου και ελαίου» στην Πίστη μας πάνε μαζί.   Άλλωστε, οι ευχές της Ορθοδόξου λατρείας μας, μνημονεύουν μαζί και τα δύο αυτά συστατικά, ως αναπόσπαστα. Όταν λοιπόν δεν τρώμε λάδι, δεν πίνουμε ούτε κρασί, και φυσικά κανένα άλλο αλκοολούχο ποτό, καθόσον εκτός του ότι η κατανάλωση κρασιού σε ημέρες αλάδωτης νηστείας βλάπτει πολύ τον οργανισμό, απ’ την άλλη θεωρείται και αρτύσιμο, οπότε εάν πιούμε, τότε κάνουμε κατάλυση νηστείας.

    Για τους μοναχούς του Αγίου Όρους, τους γνωστούς Αγιορείτες μοναχούς της Αθωνικής Πολιτείας, το τριήμερο της Αποκριάς (της Απόκρεω) – Καθαράς Δευτέρας που διήλθαμε, αποτελεί «Τριήμερο απόλυτης σιωπής». Μετά τον εσπερινό της συγχωρήσεως –και τις ευχές για Καλό Στάδιο– και την Τράπεζα (δείπνο), οι μοναχοί αποσύρονται στα κελιά τους και μέχρι την Τετάρτη το μεσημέρι θα προσεύχονται αδιαλείπτως, σε ατομική προσευχή χωρίς τροφή. Μέχρι την Τετάρτη λοιπόν, Τράπεζα δεν θα υφίσταται. Ορισμένοι θα απέχουν ακόμα και από το νερό!! Δεν βγήκε τυχαία η ρήση «βαριά η καλογερική»!!

    Η νηστεία έχει δύο στόχους: την άσκηση εγκρατείας στο σώμα δια του περιορισμού των πλουσίων σε θρεπτικές ουσίες τροφών, και τη συμμόρφωση στις εντολές της Πίστης μας, που αποτελεί άσκηση για την ψυχή. Η Εκκλησία του Θεού θεωρεί ως γιορτή και πανηγύρι τη νηστεία και όλες τις αρετές που προέρχονται απ’ αυτήν, με ταυτόχρονη απάρνηση της κοιλιοδουλείας. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί, ότι σήμερα, η ιατρική επιστήμη απορρίπτει την πολυφαγία, και υπογραμμίζει την αξία της νηστείας στη διατήρηση της υγείας μας.  Οι πιο βασικές αιτίες ορισμένων ασθενειών που οδηγούν στην αναπηρία ή στο θάνατο (π.χ. καρδιαγγειακές παθήσεις) προέρχονται από το γεγονός ότι οι «πολιτισμένοι» λαοί των πλουσίων χωρών δεν τρώνε απλώς για να συντηρηθούν, αλλά μέχρι πλήρους κορεσμού, υπερκαταναλώνοντας ζωικές τροφές. Όπως η πολυφαγία προξενεί αναρίθμητα κακά στον ανθρώπινο οργανισμό, έτσι και η νηστεία και η απαλλαγή από την κοιλιοδουλεία υπήρξε πάντοτε αιτία ανέκφραστων αγαθών.

    Η νηστεία είναι αρχαιότατη παράδοση και νομοθετήθηκε από τον ίδιο τον Θεό, ήδη πριν από την πτώση, στον Παράδεισο. Ήταν η πρώτη εντολή του Θεού προς τους πρωτοπλάστους: «Ἀπὸ τὸ δένδρο τῆς γνώσεως καλοῦ καὶ κακοῦ οὗ μὴ φάγητε» (Γεν. 2,17), δηλαδή «φάε αυτό, κι εκείνο μην το φας». Αυτό, «τὸ δὲν θὰ φάγετε» είναι νομοθεσία νηστείας και εγκρατείας. Κι ενώ έπρεπε να τηρήσουν την εντολή, δεν το έπραξαν, παράκουσαν, και νικήθηκαν από την επιβλαβή απόλαυση της λαιμαργίας. Γι’ αυτό και η Κυριακή της Τυρινής μας θυμίζει αυτή την πρώτη εντολή και μας καλεί να μπούμε στο στάδιο της νηστείας. Ο ίδιος ο Χριστός νηστεύει σαράντα μέρες, δίνοντας το παράδειγμα στους μαθητές Του. Έτσι από την αρχή, η νηστεία μπήκε στη ζωή της Εκκλησίας μας και οι Άγιοι Πατέρες καθόρισαν με πολύ σοφία τις μέρες, τις περιόδους και τον τρόπο νηστείας.

    Είναι αλήθεια, ότι εμείς, οι νεοέλληνες χριστιανοί, έχουμε ουσιαστικά καταργήσει στην πράξη, ό,τι διδάσκει η Αγία Πίστη μας, βρίσκοντας χιλιάδες «προφάσεις εν αμαρτίαις» και διαμορφώνοντας έτσι ο καθένας μας μια «πίστη» στα δικά του μέτρα και δεδομένα, αυτήν της βόλεψής του. Επιπλέον, είναι προφανές, ότι υπάρχει παχυλή άγνοια και αδιαφορία για ό,τι έχει θεσπίσει η Εκκλησία μας, εάν δεν υπάρχει το ακόμη χειρότερο, εωσφορική οίηση! Πολλοί επικαλούνται «ανθρώπινη αδυναμία». «Η νηστεία είναι δύσκολη», διατείνονται. Ή πάλι, «έχω βαρύ επάγγελμα» ή «είμαι άρρωστος και δεν μου επιτρέπεται να νηστεύω». Και παραιτούνται από κάθε προσπάθεια. Πολλές φορές είναι ψευτο-αρρώστιες και μεγαλοποιούνται. Η Εκκλησία αυτές τις περιπτώσεις, όταν δεν είναι προφάσεις εν αμαρτίαις, τις βλέπει με συμπάθεια και οικονομία.  Άλλωστε, όπως τονίσαμε, η νηστεία δεν είναι «σωματοκτόνος», αλλά «παθοκτόνος». Η Εκκλησία όμως, ως φιλόστοργος Μήτηρ, προβλέπει ακόμα και γι’ αυτούς που όντως δεν έχουν δυνατότητα να νηστεύσουν, εάν π.χ. υπάρχουν σοβαροί λόγοι υγείας, και απαλλάσσονται από την υποχρέωση της νηστείας. Αυτοί οφείλουν να πράττουν ως αντιστάθμισμα, περισσότερες αγαθοεργίες, λέγουν ὁ Ιερός Χρυσόστομος και ὁ Λέων Ρώμης.  Κάθε άλλη αιτία δεν εξαιρεί τον χριστιανό από την υποχρέωση της νηστείας. Ούτε οι στρατιώτες, ούτε οι οδοιπόροι, ούτε οι θαλασσοπόροι, ούτε οι έμποροι κ.λπ. εξαιρούνται, λέγει ο Μ. Βασίλειος, αλλά ο καθένας έχει υποχρέωση να νηστεύει «εἰ μὴ δι᾿ ἀσθένειαν σωματικήν». Σωματικά ασθενείς θεωρούνται όλοι όσοι πάσχουν, οι γέροντες και όσοι έχουν εξασθενημένο οργανισμό, τα νήπια και τα παιδιά μέχρι ορισμένης ηλικίας. Τα μεγάλα παιδιά δεν εξαιρούνται από τη νηστεία, μας λέγουν οι Άγιοι Χρυσόστομος, Γρηγόριος, Ἀμβρόσιος και Λέων Ρώμης.

    Υπάρχουν και ορισμένοι που απορρίπτουν τη νηστεία, για να μην χαρακτηριστούν οπισθοδρομικοί ή συντηρητικοί, και φυσικά, μη δεχόμενοι ότι αποτελεί κυρίως στάδιο πνευματικού αγώνα την αντικαθιστούν με τη «δίαιτα» ή τα «κέντρα αδυνατίσματος». Λησμονούν όμως, πως η χριστιανική ζωή –καθώς τονίζουν οι πατέρες– είναι ένας συνεχής και αδιάκοπος σκληρός αγώνας, βίαιος και κοπιώδης. Κι αυτό ισχύει όχι μόνον για τη νηστεία, αλλά και για όλες τις άλλες «ανθρώπινες αδυναμίες», όπως θέλουμε να αποκαλούμε τα πάθη και τις αμαρτίες μας, ως προσπάθεια να δικαιολογήσουμε τα αδικαιολόγητα και να κατασιγάσουμε (μάταια όμως) τη συνείδησή μας. Γι’ αυτό, και όπως υπογραμμίζει ο Αββάς Ισαάκ ο Σύρος, «ουδείς ανήλθεν εις τον ουρανόν μετά ανέσεως». Αναμφίβολα, ο σύγχρονος άνθρωπος κυριευμένος από τον υπέρμετρο καταναλωτισμό, θεωρεί το θεσμό της νηστείας ως μεγάλη στέρηση στη ζωή του. Στην Βασιλεία όμως του Θεού, υποστηρίζει ἡ Αγία μας Εκκλησία, δεν εισερχόμαστε τρώγοντας και πίνοντας… Το πνεύμα της εποχής μας με τις απίστευτες ανέσεις που μας προσφέρει, στέκεται στους αντίποδες της ασκητικής ζωής που προτείνει η Εκκλησία μας. Η νηστεία θεωρείται άχρηστη, ίσως και ανόητη. Φράσεις του τύπου «η νηστεία δεν είναι τίποτα, άλλα ζητάει ο Θεός, καθαρή καρδιά, κ.λπ.», αποτελούν μία επιπόλαιη, εύκολη και φτηνή δικαιολογία. Προέρχονται από ανθρώπους που βλέπουν την πίστη και την χριστιανική ζωή εντελώς επιφανειακά και αποσπασματικά. «Κόβουν και ράβουν» το Ευαγγέλιο στα μέτρα τους, προσαρμόζοντάς το στις δικές τους αντιλήψεις. Αναρωτιέται όμως κανείς, αν οι άνθρωποι αυτοί γνωρίζουν τόσο καλά το θέλημα του Θεού, περισσότερο ακόμα και από τους Αγίους που μίλησαν για τη νηστεία, ή αν διαθέτουν τόσο «καθαρή καρδιά» και δεν έχουν την ανάγκη της νηστείας!

    Ακόμα, έλεγε ο Αββάς Υπερέχιος: «Η νηστεία, είναι χαλινάρι που συγκρατεί τις κατώτερες ορμές. Όποιος την περιφρονεί, μοιάζει με αχαλίνωτο άλογο». Κι όμως, παρατηρείται το φαινόμενο πολλοί χριστιανοί της εποχής μας, να περιφρονούν τη νηστεία. Κι αυτό το κάνουν επειδή έχουν μάθει στον υλιστικό τρόπο ζωής.  Έχουν την αίσθηση ότι η ζωή μας έχει περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Σύνθημά τους είναι αυτό των αρχαίων Στωικών φιλοσόφων: «Φάγωμεν, πίωμεν, αὔριον γὰρ ἀποθνήσκωμεν». Δεν πιστεύουν ότι υπάρχει παράδεισος και κόλασις. Ειρωνεύονται κάθε τι το εκκλησιαστικό, όσους εκκλησιάζονται, όσους κάνουν τον σταυρό τους, όσους φέρνουν ιερέα στο σπίτι τους, κοροϊδεύουν όσους νηστεύουν. Η νηστεία λένε είναι για τους αφελείς. Όμως ο άνθρωπος είναι δυσίνθετος. Έχει σώμα και ψυχή, η οποία είναι αιώνιος, δεν πεθαίνει. Και ως προς το σώμα για να ζήσει, έχει ανάγκη ορισμένων τροφών, ως προς δε την ψυχή, έχει την ανάγκη της προσευχής που τον ενώνει με τον αθάνατο Θεό. Ο άνθρωπος όμως, που κατά βάση στηρίζεται στον πολυτελή τρόπο διαβιώσεως και στα πολλά φαγητά, δύσκολα αντέχει τις βιολογικές ασθένειες που του έρχονται…

    Ἡ εποχή μας είναι εποχή τεχνολογίας, φιλοπλουτισμού και μόδας. Δυστυχώς, λίγοι υπομένουμε τις θλίψεις, λίγοι έχουμε σταθερή πίστη και ελπίδα στο Θεό και λίγοι περιμένουμε το έλεός Του. Γι’ αυτό και η νηστεία είναι ένα μεγάλο όπλο εναντίον των αοράτων εχθρών που μας περιβάλουν στη ζωή μας. Κανείς λοιπόν ας μη γίνεται κατσούφης ή σκυθρωπός, αλλά ας σκιρτά και ας χαίρεται και ας δοξάζει τον Θεό, ο Οποίος φροντίζει για τις ψυχές μας. Αυτός μας καθόρισε την άριστη οδό της νηστείας, που πρέπει ο καθένας μας να την υποδεχθεί με πολλή χαρά, ως «βασίλισσα» των αρετών, αφού μας προσφέρει τέτοια αγαθά. Ας δεχτούμε λοιπόν την νηστεία ως περίοδο πνευματικού ανεφοδιασμού, αφιερώνοντας ο καθένας μας περισσότερο χρόνο για την ψυχή του και για τον συνάνθρωπό του, χωρίς κατήφεια και γογγυσμό. Πρόθυμα ας τιμήσουμε όλοι μας το πνευματικό τραπέζι που μας παραθέτει η νηστεία, εξαγνίζοντάς μας και προετοιμάζοντάς μας για την αιώνια θεία ευφροσύνη του Παραδείσου.

    Κλείνοντας, πρέπει να σημειωθεί, ότι παρά τη θέσπιση συγκεκριμένων κανόνων νηστείας από την Εκκλησία μας, η ρύθμιση του θέματος για κάθε χριστιανό ξεχωριστά αφήνεται στη διάκριση των πνευματικών πατέρων, που ενεργούν κάποτε με συγκατάβαση («οικονομία») στην αδυναμία του ανθρώπου, και με γνώμονα πάντα το συμφέρον της κάθε ψυχής. Ανυπερθέτως λοιπόν, ας βρούμε έναν καλό Πνευματικό, πιστό στην παράδοση της Εκκλησίας μας, να μας καθοδηγήσει με διάκριση στον δύσκολο αλλά και μέγα δρόμο που οδηγεί «εις παν αγαθόν».

Χαρακτηριστικά παραδείγματα νηστείας

    Ο Κύριός μας, νήστεψε «σαράντα μέρες και σαράντα νύχτες» στο σαραντάριο όρος, δεχόμενος τις προσβολές του διαβόλου, «για να μας διδάξει ότι πρέπει με νηστεία να ετοιμαζόμαστε και να γυμναζόμαστε για τους αγώνες κατά των πειρασμών…». Ο Ίδιος, είπε στους μαθητές Του ότι «αυτό το γένος των δαιμόνων δεν φεύγει παρά μόνο με προσευχή και νηστεία».

    Κατά τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, στον παραινετικό του λόγο «Εις την είσοδον της αγ. Τεσσαρακοστής», η νηστεία είναι συνισταμένη πολλών παραγόντων: «Ας μην νηστεύει μόνο το στόμα, αλλά και οι οφθαλμοί και τ’ αυτιά και τα πόδια και τα χέρια και όλα τα μέλη του σώματός μας. Ας νηστεύουν τα χέρια, μένοντας καθαρά από αρπαγή και πλεονεξία. Ας νηστεύουν τα πόδια, μένοντας μακριά από δρόμους που οδηγούν στα παράνομα θεάματα. Ας νηστεύουν οι οφθαλμοί μαθαίνοντας ποτέ πια να μην τριγυρίζουν σε πρόσωπα όμορφα, ούτε να περιεργάζονται ξένα κάλλη… Δεν τρως κρέας; Να μην φας όμως, και ακολασία με τα μάτια! Ας νηστεύει και η ακοή σου˙ και είναι νηστεία της ακοής, το να μην δέχεσαι ν’ ακούς κατηγορίες και συκοφαντίες. Ας νηστεύει και το στόμα από λόγια αισχρά και ύβρεις˙ διότι, ποια η ωφέλεια να μην τρώμε όρνιθες και ψάρια, και να δαγκώνουμε και να κατατρώμε με τα λόγια τους αδελφούς μας; Μπορεί λοιπόν, να μην βύθισες τα δόντια σου στο κρέας, βύθισες όμως μέσα στην ψυχή σου την κατηγόρια, πλήγωσες την καθαρή υπόληψη, έκανες μύρια κακά και στον εαυτό σου και στον άλλο, και σε περισσότερους άλλους, γιατί συκοφάντησες τον πλησίον σου κι έτσι έκανες χειρότερον, αυτόν που σε άκουσε. Όμως, εκτός από αυτούς, έβλαψες και όλη την Εκκλησία, γιατί όσοι τ’ ακούν αυτά, δεν κατηγορούν τον αμαρτωλό, αλλά αποδίδουν την ντροπή σε όλους τους Χριστιανούς».

    Ο Άγιος Βασίλειος ο Μέγας, στους δύο λόγους του «Περί νηστείας», διευκρινίζει, ότι: «Δεν είναι αρκετή μόνον η αποχή απ’ τις τροφές στην επαινετή νηστεία, αλλ’ ας νηστέψουμε νηστεία που να είναι δεκτή κι ευάρεστη στον Θεό». Συστήνει την καθολική εγκράτεια ως το νόημα της αληθινής νηστείας (αποξένωση απ’ το κακό, εγκράτεια της γλώσσας, αποχή απ’ το θυμό, χωρισμό απ’ τις επιθυμίες, την καταλαλιά, το ψεύδος και την ψευδορκία». Συμβουλεύει την ασκητική τοποθέτηση απέναντι στα υλικά στοιχεία του κόσμου, τοποθέτηση που αποτρέπει την υποδούλωση του χριστιανού στα κτιστά και επιτρέπει την ελεύθερη και σωτήρια υποταγή του στο άγιο θέλημα του Κτίστη.

    Ο Άγιος Ισαάκ ο Σύρος τονίζει: «Όποιος παραμελεί τη νηστεία, ας γνωρίζει ότι μετακινεί το θεμέλιο όλων των αρετών. Γιατί αυτή είναι η αρχή κάθε εργασίας για την ψυχή και ο δρόμος που οδηγεί στον Χριστό… Όποιος χαλιναγωγεί το σώμα, μπορεί να κυριαρχήσει και στις κακές επιθυμίες».

    Ο άγιος Δημήτριος του Ροστώφ, στο «Πνευματικό Αλφάβητό» του, γράφει: «Δεν θα έχεις ποτέ πνευματική διαύγεια, σωστή κρίση και θετικά αποτελέσματα στον πόλεμο κατά των παθών σου, εάν δεν αγαπήσης τη νηστεία και δεν ασκηθής σε γενικώτερη εγκράτεια όλων των επιθυμιών σου. Αλλιώς θα δαπανήσης τη ζωή σου μέσα στο σκοτάδι της συγχύσεως και της αλογίας και θα πάρης ως αμοιβή τη στέρησι της ουράνιας μακαριότητος. Φυλάξου από την πολυφαγία και το πιοτό. Σ’ αυτά τα δύο βρίσκεται η αρχή κάθε αμαρτίας και προ παντός της πορνείας. Η ακράτεια γεννά όλα τα κακά. Από την πολυφαγία και τη μέθη βαρύνεται η ψυχή, θολώνει ο νους, επαναστατεί η σάρκα, αποθρασύνεται ο σατανάς και αποξενώνεται ο άνθρωπος από την θεία αγάπη».

    Ο μεγάλος Ιεραπόστολος του γένους μας, άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, κήρυττε: «…ας είνε δεδοξασμένος ο Θεός οπού μας εχάρισε τρία άρματα με τα οποία να τον πολεμώμεν (τον διάβολο). Ανίσως και είνε εδώ τινας από σας και δαιμονίζεται, και θέλη να μάθη τα ιατρικά, εύκολον είναι· εξομολόγησις, νηστεία και προσευχή. Όσον εξομολογείται ο άνθρωπος, νηστεύει και προσεύχεται τόσον κατακαίεται και φεύγει ο διάβολος».

    Μνημονεύουμε τα λόγια της Αγίας Σοφίας (1883 Πόντος – 1974 Κλεισούρα): «Μικροί μεγάλοι να έρθουν στην μετάνοια, να μετανοούν. Να γνωρίζουν ότι ο Θεός είναι επάνω. Αυτοί δεν το γνωρίζουν, σαν τα άλογα ζώα τρώνε την Παρασκευή. Παρακαλώ τον Θεό να μετανοούν, αυτοί δεν μετανοούν… Δεν εξέρνε που πάνε. Που βαδίζνε δεν εξέρνε. Τρώνε τας Παρασκευάς. Τρώνε μέλια και ελιές και λένε πως νηστεύνε. Νηστεία θα ειπεί άλας και ψωμί… Αχ, να ξέρατε τι έπαθε ο Κύριος την Τετάρτη και την Παρασκευή, τίποτα δεν θα βάζατε στο στόμα σας. Ούτε ψωμί, όχι λάδι. Μη μαντζιρίζετε (μην τρώτε αρτύσιμα) Τετάρτη και Παρασκευή».

ΠΗΓΕΣ

Η Νηστεία είναι μέσον για την ελευθερία και όχι «παπαδική εφεύρεση»

http://www.pemptousia.gr/2015/11/i-nistia-ine-meson-gia-tin-eleftheria-ke-ochi-papadiki-efevresi/

Αληθινή νηστεία είναι το σπάσιμο των δεσμών της αδικίας!

http://www.pemptousia.gr/2015/11/alithini-nistia-ine-to-spasimo-ton-desmon-tis-adikias/

«Δεν μπορώ να νηστέψω»: Οι συνήθεις προφάσεις http://www.pemptousia.gr/2015/11/den-boro-na-nistepso-i-sinithis-profasis/

Νηστεία από τροφές και από συνήθειες http://www.pemptousia.gr/2015/11/nhsteia/

Στην είσοδο της αγίας Τεσσαρακοστής http://inpantanassis.blogspot.gr/2018/02/blog-post_3.html

Περὶ νηστείας. Λόγος βʹ – Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου http://www.orthodoxfathers.com/logos/Peri-nisteias-Logos-v-Agiou-Ioannou-tou-Chrusostomou

Περί Νηστείας - Αγίου Βασιλείου του Μεγάλου https://www.impantokratoros.gr/nhsteia.el.aspx

Μέγας Βασίλειος - Λόγος Α´ γιὰ τὴ Νηστεία http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/basil_the_great_about_fasting_a.htm

Μέγας Βασίλειος - Λόγος Β´ γιὰ τὴ Νηστεία http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/paterikon/basil_the_great_about_fasting_b.htm

Λόγοι περὶ Νηστείας http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/explanatory/kosmas_lamprinos_logoi_peri_nhsteias.htm

Η Νηστεία και η ωφέλειά της http://www.oodegr.com/oode/orthod/praktikes/nistia1.htm

Πατερικές διδαχές περί νηστείας http://poimin.gr/paterikes-didaches-peri-nistias/

Περί Νηστείας https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/peri-nistias/

Η αληθινή νηστεία https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/i-alithini-nistia/

Νηστεύεις; https://www.vimaorthodoxias.gr/peri-zois/nistevis/

Νηστεύεις; Απόδειξέ το μου διά μέσου των ίδιων έργων https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/nisteveis-apodeixe-mou-dia-mesou-ton-idion-ergon/

ΠΡΟΣΟΧΗ: Αυτή είναι η πιο ασυγχώρητη αμαρτία https://www.vimaorthodoxias.gr/theologikos-logos-diafora/prosochi-afti-ine-i-pio-asigchoriti-amartia/

Περί νηστείας. Νηστεία και δίαιτες. Π. Επιφανίου Θεοδωρόπουλου (Μέρος Β') http://anavaseis.blogspot.gr/2013/11/blog-post_7097.html

Νηστεία, ἡ ὁμοίωση τῶν Ἀγγέλων http://enromiosini.gr/arthrografia/νηστεία-ἡ-ὁμοίωση-τῶν-ἀγγέλων-τοῦ-μ/

Ἡ ὠφελιμότητα τῆς νηστείας http://enromiosini.gr/romnios/neanikoi_problhmatismoi/neoi_k_problhmatismoi/η-ωφελιμότητα-της-νηστείας/