6.Το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»

ΜΑΖΕΜΕΝΑ ΑΠΟ ΔΩ ΚΙ ΑΠΟ ΚΕΙ

6.Το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης»

Κώστας Κατσιγιαννόπουλος   ψυχίατρος - ψυχοθεραπευτής.

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

Το έστειλε ο Ανδρέας Βορεάδης

    Στις 10:15 το πρωί της Πέμπτης, 23 Αυγούστου του 1973, η τράπεζα «Sveriges Kredidbank» στο Normalstong της Στοκχόλμης σείστηκε από πυροβολισμούς. «Το πάρτυ μόλις άρχισε!», ανακοίνωσε ο 32χρονος Jan-Erik Olsson, παλιός δραπέτης φυλακών, ένας από τους δύο κακοποιούς που εισέβαλαν στην τράπεζα. Το πάρτυ, πράγματι, συνεχίστηκε για περίπου 131 ώρες, δηλαδή για πάνω από πέντε ημέρες, καθώς τέσσερις υπάλληλοι της τράπεζας -τρεις γυναίκες κι ένας άντρας-, γύρω από τους οποίους τοποθετήθηκε δυναμίτης, κρατήθηκαν όμηροι στο σκοτεινό υπόγειο θησαυροφυλάκιο μέχρι αργά το απόγευμα της 28ης Αυγούστου.

    Παρόλο που η ληστεία από μόνη της δεν ήταν συνταρακτικής σημασίας, αργότερα οι συνεντεύξεις των τεσσάρων ομήρων έφεραν στο φως αναπάντεχες συνέπειες. Συνέπειες που επαληθεύτηκαν και σε άλλες «καταστάσεις ομηρίας» στα χρόνια που ακολούθησαν.

    Αν και οι αιχμάλωτοι από μόνοι τους δεν ήταν σε θέση να το εξηγήσουν, παρουσίασαν μία παράξενη σχέση με τους εγκληματίες που τους κρατούσαν. Ναι μεν, απειλήθηκαν, κακομεταχειρίστηκαν και φοβόντουσαν για τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της ομηρίας, στις συνεντεύξεις, όμως, που έδωσαν μετά στα μέσα ενημέρωσης ήταν ξεκάθαρο ότι υποστήριζαν τους εγκληματίες που τους κράτησαν ομήρους και ότι στην πραγματικότητα ένιωθαν φόβο για τους αστυνομικούς που ήρθαν να τους απελευθερώσουν. Οι όμηροι είχαν αρχίσει να αισθάνονται ότι οι δύο ληστές τούς προστάτευαν από την Αστυνομία. Ταυτίστηκαν με τους απαγωγείς, ενώ ένιωθαν φόβο γι’ αυτούς που έβαλαν τέλος στην αιχμαλωσία τους. Το πιο παράδοξο στο περιστατικό της Στοκχόλμης είναι ότι αργότερα, μία από τις τρεις γυναίκες αρραβωνιάστηκε τον έναν από τους δύο κακοποιούς και μία άλλη ίδρυσε ένα νόμιμο ταμείο υπεράσπισης με σκοπό να συνδράμει στα υπερασπιστικά έξοδα των κακοποιών.

    Η ψυχολογική αυτή διαταραχή έμεινε γνωστή ως «Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης» -όρος που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Σουηδό ψυχίατρο και εγκληματολόγο Nils Bejerot, ο οποίος είχε αναλάβει να βοηθήσει την Αστυνομία στο πιο πάνω περιστατικό.

    Το «Σύνδρομο της Στοκχόλμης» είναι μία παράδοξη κατάσταση, κατά την οποία οι όμηροι, οι αιχμάλωτοι, οι δέσμιοι κάποιων άλλων, ταυτίζονται και τρέφουν συμπάθεια προς αυτούς που τους αιχμαλώτισαν και από τους οποίους εξαρτώνται απόλυτα για την επιβίωσή τους.

    Γιατί όμως το θύμα φαίνεται να αγαπά το βασανιστή του; Αυτή η ταύτιση αποτελεί έναν ασυνείδητο μηχανισμό άμυνας, μια στρατηγική επιβίωσης, που βασίζεται στην ιδέα ότι ο εγκληματίας δεν θα βλάψει τον αιχμάλωτο εάν αυτός είναι συνεργάσιμος και τον υποστηρίζει απόλυτα.

    Το θύμα περιέρχεται σ’ ένα ψυχολογικό στάδιο όπου κυριαρχείται από μια διαρκή και σοβαρή απειλή προς την επιβίωσή του. Όντας σε απομόνωση, μακριά από άλλους ανθρώπους που θα μπορούσαν να του προσφέρουν προστασία, προσπαθεί να αναπληρώσει αυτή του την ανάγκη αναζητώντας την, έστω και ασυνείδητα, από τον δράστη. Ειδικά στην περίπτωση που ο δράστης δείχνει κάποια μικρά δείγματα «ευγένειας», το θύμα δένεται με αυτή την θεωρούμενη ως καλή του πλευρά. Εισχωρεί, δε, σε μία κατάσταση ασυνείδητης «αποσύνδεσης» από την φυσιολογική αντίληψη της πραγματικότητας, με αποτέλεσμα να αρνείται να συνειδητοποιήσει την αρνητική πλευρά του δράστη, η οποία και προκάλεσε εξαρχής όλη αυτή την κατάσταση.

    Με σκοπό να μπορέσει να καταλάβει τα πράγματα που ευχαριστούν τον δράστη (έτσι ώστε να εκπληρώνει τις επιθυμίες του και να εξασφαλίζει την επιβίωσή του), αρχίζει να βλέπει τα πάντα από την οπτική γωνία του βασανιστή του, με αποτέλεσμα να υιοθετεί την δική του οπτική και σταδιακά να ταυτίζεται πλήρως μαζί του.   Η δική του προοπτική θεωρείται πλέον ασήμαντη. Τελικά, η εικόνα του εαυτού του θύματος, ταυτίζεται με τον τρόπο που αντανακλάται μέσα από τα μάτια του δράστη. Εικόνα η οποία ουσιαστικά αντικαθιστά την προηγούμενη εικόνα για τον εαυτό του.

    Το σύνδρομο της Στοκχόλμης έχει δεχτεί κριτική για το αν υπάρχει ως ψυχιατρική οντότητα (δεν περιγράφεται ακόμη στα ταξινομικά εγχειρίδια της ψυχιατρικής), υπάρχει όμως σίγουρα στα αστυνομικά εγχειρίδια, και μάλλον θα αρχίσει να συμπεριλαμβάνεται και στα πολιτικά εγχειρίδια των επιγόνων του Μακιαβέλι.

    Στο τελευταίο του τεύχος, το πολιτικο-οικονομικό περιοδικό «Economist» φιλοξενεί άρθρο στο οποίο αναφέρει: «Στην ελληνική μυθολογία ο Κέρβερος ήταν ένας σκύλος με τρία κεφάλια που φύλαγε τις πύλες του Άδη. Στη σύγχρονη πολιτική, η τρόικα είναι το τέρας με τα τρία κεφάλια που παγιδεύει τη χώρα σε έναν οικονομικό κάτω κόσμο. Το τρίο -ΔΝΤ, ΕΕ, ΕΚΤ- εισήγαγε το πρώτο μνημόνιο στην Ελλάδα τον Μάιο του 2010. Από τότε βρίσκεται στην καρδιά των διασώσεων της Ιρλανδίας, Πορτογαλίας, και πιο πρόσφατα της Κύπρου. Ο ρόλος της ωστόσο αμφισβητείται όλο και περισσότερο. Είναι το τέρας που ξεσκίζει τη σάρκα των χωρών που υποτίθεται ότι σώζει; Και ποιος τελικά ελέγχει αυτό το τέρας;», συνεχίζει το περιοδικό.

    Είναι όμως τέρας η τρόικα; Κατά το «Economist», μάλλον ναι! Κατά την –όπως προσπαθούν να μας πείσουν- κρατούσα άποψη, προφανώς όχι! Δεν είναι λίγες οι φορές που οι εντόπιες θεραπαινίδες της τρόικας την έχουν εμφανίσει ακόμη κι ως ευλογία. Αν το μνημόνιο δεν υπήρχε, θα έπρεπε να το εφεύρουμε, αναφωνεί ο ένας. Είμαι τροϊκανότερος της τρόικας, κραυγάζει ο άλλος. Οι Γερμανοί είναι φίλοι μας, αναφωνεί ο τρίτος, ως νέος Λαυρέντης Διανέλος του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, αγκαλιάζοντας το Φούχτελ και τον Ράιχενμπαχ (όπως παλιότερα άλλοι τον Πιουριφόι).

    Την ίδια στιγμή, άνθρωποι κατώτεροι των περιστάσεων περιφέρουν τα σαρκία τους στα σαλόνια των Βρυξελών, διαπραγματευόμενοι κυρίως τους θώκους της εξουσίας. Το δημοσίευμα του «Economist» συνεχίζει, κάνοντας αναφορά στον Έλληνα πρωθυπουργό, ο οποίος «λέει στην τρόικα να μην υποβάλλει τόσο πιεστικά τις απαιτήσεις της, καθώς ενισχύεται το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ, που προηγείται στις δημοσκοπήσεις. Αν οι Ευρωπαίοι θέλουν πράγματι να κρατήσουν εκτός εξουσίας τον ΣΥΡΙΖΑ, η καλύτερη απάντηση είναι μία γρήγορη ελάφρυνση χρέους». Δεν είναι δυνατόν να είναι αληθές το δημοσίευμα!  Αλλιώς… Οποίος διαπραγματευτικός στόχος κυβέρνησης-δανειστών: να κρατηθεί πάση θυσία η αξιωματική αντιπολίτευση εκτός κυβέρνησης για το κοινό (τους) καλό! Αυτό ναι - μπορεί να συνεγείρει τα πλήθη, και να γραφτεί με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ιστορίας ως υπερήφανη εξωτερική πολιτική!

    Συγχρόνως, ευτυχώς ή δυστυχώς για αυτούς και τους άλλους, εντός του προτεκτοράτου κανείς από τους βαστάζους δε φαίνεται να ξημεροβραδιάζεται με την έγνοια τού αν θα παραμείνει στην εξουσία η παρούσα κυβέρνηση ή αν θα γίνει κυβέρνηση ο ΣΥΡΙΖΑ ή το Κόμμα των Πεταλουδοκυνηγών. Γιατί; Είτε γιατί μοιρολατρικά δεν υπάρχει ελπίδα ότι θα αλλάξει κάτι είτε γιατί νομοτελειακά υπάρχει η βεβαιότητα αλλαγής πορείας. Παραλυτικός φόβος ή αδρανοποιητική ελπίδα; Ή μήπως κάτι άλλο ακόμη πιο ψυχοπαθολογικό;

    Αντιγράφω από το Γιώργο Δελαστίκ στο «Έθνος»: «Ο φόρος εισοδήματος κατά τη μνημονιακή τετραετία 2010-2013 για τους μισθωτούς και τους συνταξιούχους αυξήθηκε υπέρμετρα, έως και 700% (!), και για τους ελεύθερους επαγγελματίες έως και 900% (!), όπως τονίζει το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής. Το συνολικό ποσό που πληρώνουν όσοι Έλληνες έχουν σπίτι, οικόπεδο ή χωράφι αυξήθηκε 700%! Ο ΦΠΑ αυξήθηκε τέσσερις φορές από το 2010, ενώ ο φόρος στο πετρέλαιο θέρμανσης αυξήθηκε κατά 450% (!), με αποτέλεσμα να παγώνει όλη η Ελλάδα. Πάνω από 900.000 Έλληνες έμειναν άνεργοι - επιπλέον των 400.000 που προϋπήρχαν της κρίσης. Κατά την εξαετία 2007-2012, το πραγματικό ακαθάριστο διαθέσιμο εισόδημα των ελληνικών νοικοκυριών καταβαραθρώθηκε σε ποσοστό 35,4%, ενώ στην Ισπανία και την Ιταλία μειώθηκε κατά πολύ λιγότερο, κατά 11%. Ασύγκριτα λιγότερο μειώθηκε το εισόδημα των νοικοκυριών στις δύο άλλες χώρες που τελούν υπό μνημονιακό καθεστώς - μόνο 5,3% στην Πορτογαλία και 6,2% στην Ιρλανδία, έξι φορές λιγότερο!»

    Ίσως τελικά το πρόβλημα μας να μην είναι ούτε η πολιτική, ούτε η κοινωνική, ούτε η οικονομική διολίσθηση μας στα Τάρταρα με φρουρό τον τροϊκανό Κέρβερο. Ίσως το πρόβλημα να είναι ότι όλοι μαζί, μοιάζει να είμαστε αλυσοδεμένοι με δυναμίτη στο θησαυροφυλάκιο της «Sveriges Kredidbank» στην Στοκχόλμη ή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη. Φαίνεται ότι ο φόβος των πολλών κι ο εκμαυλισμός συνειδήσεων των ολίγων, έχει οδηγήσει ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας μας σε κατάσταση συνδρόμου της Στοκχόλμης. Αρχικά, ο φόβος ότι θα πραγματοποιηθεί η απειλή ότι μπορούν και θα μας κάνουν μεγάλο κακό. Μετέπειτα, η καλοσύνη των δανειστών που συντηρούν στη ζωή, τους τεμπέληδες Έλληνες. Συγχρόνως, τα χαλκεία που δουλεύουν παράγοντας περισσότερο φόβο, περισσότερη απελπισία, περισσότερη μονοδρομική προπαγάνδα. Παράλληλα, η εδραίωση της πεποίθησης της αδυναμίας μας, της ανημποριάς μας, του μοιραίου. Τελικά, πιστέψαμε για μας, την παραποιημένη εικόνα των άλλων. Είδαμε τον εαυτό μας μόνο μέσα από τα μάτια τους, και πιστέψαμε ότι το τέρας που προβάλουν και βλέπουμε, είμαστε εμείς!

    Σε αυτό το συλλογικό αυτομαστίγωμα είναι φανερό ότι θα πρέπει να υπάρξει ένα τέλος. Δεν είναι έτσι, αν έτσι νομίζετε!, παραφράζοντας τον Πιραντέλο (διότι ως θέατρο του παραλόγου μοιάζει η παρούσα κατάσταση). Από τη μια η συγκεκριμένη διαχείριση παράγει περισσότερη φτώχεια, μιζέρια και διαφθορά, από όση μπορούμε να καταναλώσουμε. Από την άλλη, όμως, υπάρχει ζωή και χωρίς τον Κέρβερο – η παρουσία του οποίου άλλωστε και κατά τη μυθολογία, εξασφάλιζε την παραμονή των νεκρών στον Κάτω κόσμο, αλλά και την αδυναμία των ζωντανών να εισέλθουν σε αυτόν.

    Μια ουσιαστική βελτίωση φαίνεται ότι μπορεί να προκύψει, όπως πρότειναν διάφοροι (μεταξύ των οποίων οι Chomsky, Zizek, Graeber), μόνο με την οργάνωση κινημάτων, με μεγάλη συμμετοχή και με ισχυρή αλληλοσυμπαράσταση. Μια καινούργια πλειοψηφία μπορεί να χαράξει μια πορεία χειραφέτησης και ωρίμανσης, κατά την οποία χάρη σε μια μεγαλύτερη συνειδητοποίηση, θα μπορέσει να αναγνωριστεί η δραματική κατάσταση ομηρίας την οποία βιώνουμε. Η ρεαλιστική αποτίμηση της πραγματικότητας, η ελεύθερη ενημέρωση, το κριτικό πνεύμα μπορούν να ωθήσουν μια τέτοια απελευθερωτική διαδικασία.

    Αν άμεσα δεν απαλλαγούμε από το φύλακα του Άδη, τον Κέρβερο, με έναν Ηρακλή της συλλογικής δράσης, τότε το μόνο που θα αντηχεί στα αυτιά μας, θα είναι η κραυγή του Jan-Erik Olsson, πιθανόν με τη μορφή του Σόιμπλε, του Ντράγκι, ή της Λαγκάρντ, «Το πάρτυ μόλις άρχισε…!».Και, τότε, το πάρτυ τους θα κρατήσει πολύ…