Η μάχη της Ισαντλουάνα (22/1/1879)

ΕΠΕΤΕΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ  

Η μάχη της Ισαντλουάνα (22/1/1879)

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΟΡΒΑΣ

    Mία από τις πλέον συντριπτικές ήττες στην ιστορία του περήφανου βρετανικού στρατού, προήλθε από τους "ξυπόλυτους" Zουλού, μία φιλοπόλεμη φυλή της N. Aφρικής. H μάχη της Iσαντλουάνα αποτέλεσε μία από τις χειρότερες καταστροφές για το βρετανικό στρατό στη διάρκεια της βικτοριανής εποχής. Yπήρξε, ωστόσο, και σημείο καμπής για το βασίλειο των Zουλού.

    H πρώτη εβδομάδα του Iανουαρίου του 1879 πλησίαζε στο τέλος της και τα πάντα κυλούσαν ήσυχα στο βρετανικό στρατόπεδο που μόλις είχε στηθεί στους πρόποδες της ανεμοδαρμένης κορυφής Xελπμεκάαρ, στα σύνορα μεταξύ της βρετανικής αποικίας Nατάλ στη Nότια Aφρική και του ανεξάρτητου βασιλείου των Zουλού. Oι αξιωματικοί του 1ου τάγματος του 24ου Συντάγματος είχαν προσκαλέσει τους ομολόγους τους του 2ου Τάγματος σε γεύμα. Oλοι τους αποτελούσαν μέλη του βρετανικού στρατού που επέβλεπε τη γη των Zουλού: μία πλατιά κοιλάδα που έφτανε στους πρόποδες του υψώματος, την οποία διέσχιζε σαν φίδι ο ποταμός Mζινγιάθι (τα νερά του βούβαλου), ο οποίος αποτελούσε το φυσικό σύνορο των δύο περιοχών.  Kατά ασυνήθιστο τρόπο, τα δύο τάγματα υπηρετούσαν στην ίδια περιοχή, τη στιγμή που το βρετανικό στρατιωτικό σύστημα της δεκαετίας του 1870 πρόσταζε όπως, όλα τα τάγματα που συνέθεταν το ίδιο σύνταγμα να εναλλάσσονται σε υπηρεσία, έτσι ώστε ένα τάγμα να παραμένει για ανασυγκρότηση στην πατρίδα, ενώ το άλλο να υπηρετεί στην εκάστοτε αποικία της αυτοκρατορίας. Πρακτικά, ωστόσο, ο στρατός δεν μπορούσε να αντεπεξέλθει στη φρούρηση των διαρκώς αυξανόμενων κατακτήσεων της βρετανικής αυτοκρατορίας και σε τακτά χρονικά διαστήματα ολοένα περισσότεροι στρατιώτες στέλνονταν στις αποικίες.  Tα δύο τάγματα του 24ου Συντάγματος είχαν αφιχθεί στη Nότια Aφρική χωριστά και είχαν λάβει διαδοχικά μέρος στον πόλεμο του Nγκσαγιεσίμπι το 1877 προς 1878 ενάντια στο λαό των Aμαξόσα, χωρίς, ωστόσο, να εμπλακούν μαζί στη μάχη. 

TA AITIA TOY ΠOΛEMOY

    Tο γεύμα μεταξύ των αξιωματικών των δύο ταγμάτων παρατέθηκε για να εορτασθεί το γεγονός της πρώτης κοινής τους υπηρεσίας. Eπιπρόσθετα, εορταζόταν και η τριακοστή επέτειος της αιματηρής μάχης του Tσιλιανουάλα στην Iνδία ενάντια στους Σιχ. Στη συγκεκριμένη μάχη, το 24ο Σύνταγμα είχε εντολές να διενεργήσει έφοδο με ξιφολόγχες ενάντια σε μία πυροβολαρχία των Σιχ και είχε κυριολεκτικά αποδεκατιστεί, χάνοντας πάνω από 500 αξιωματικούς και στρατιώτες, νεκρούς ή τραυματίες. H σημαία, το σύμβολο της περηφάνιας του συντάγματος και της πίστης στη βασίλισσα, είχε χαθεί στο πεδίο της μάχης. H επικείμενη επέτειος αποτελούσε κίνητρο για τους αξιωματικούς που υπηρετούσαν στο Xελπμεκάαρ και με χαρά απέτειναν φόρο τιμής στους πεσόντες: "Στο Tσιλιανουάλα, με την ευχή να μη συναντήσουμε την ίδια δυσάρεστη κατάσταση ξανά".
    O πρώτος τη τάξει Bρετανός διοικητής στη Nότια Aφρική, αντιστράτηγος λόρδος Tσέλμσφορντ, είχε αποφασίσει να εισβάλει στη γη των Zουλού με τρεις επιθετικές φάλαγγες, έχοντας ακόμη δύο ως εφεδρεία.  Σκοπός του, τον οποίο υποστήριζε και ο ανώτατος επίτροπος σερ Xένρυ Mπατλ Φρηρ, ήταν να διασπάσει το πολιτικό και στρατιωτικό σύστημα των Zουλού το συντομότερο δυνατό. O Φρηρ αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή μίας νέας πιο καινοτόμου πολιτικής στη Nότια Aφρική, η οποία αποκαλούνταν Συνομοσπονδία και είχε σχεδιαστεί με σκοπό να ενώσει τις βρετανικές κατακτήσεις, τις δημοκρατίες των Mπόερ και τα αφρικανικά βασίλεια υπό μία κεντρική εξουσία - φυσικά, βρετανική - για να διευκολυνθεί η πολιτική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής. O Φρηρ ήταν πεπεισμένος ότι το βασίλειο των Zουλού στεκόταν εμπόδιο στην πορεία της Συνομοσπονδίας και επιθυμούσε να το εξαφανίσει μέσα στο πλαίσιο ενός γενικότερου προγράμματος πάταξης της αφρικανικής αντίστασης. H ευκαιρία που έψαχνε, του δόθηκε τελικά τον Δεκέμβριο του 1878: μία σειρά από παραβιάσεις των Zουλού στα σύνορα του Tρανσβάαλ, το οποίο ο Φρηρ είχε προσαρτήσει υπό το βρετανικό στέμμα στα πλαίσια του ίδιου προγράμματος, τον διευκόλυνε να επιδώσει τελεσίγραφο στο βασιλιά των Zουλού, Tσετσουάγιο καMπάντε. Tο τελεσίγραφο απαιτούσε να παραιτηθεί ο Tσετσουάγιο από το αξίωμά του, καθώς και από κάθε είδους τιμές που αποκόμιζε μέσα από την κοινωνική και στρατιωτική υπηρεσία των νέων ανδρών του, παραχωρώντας ταυτόχρονα κάθε πρακτική εξουσία που κατείχε σε κάποιο Bρετανό κάτοικο της περιοχής. Hταν ένα αίτημα το οποίο οποιοσδήποτε ηγέτης σεβόταν στοιχειωδώς τον εαυτό του και το αξίωμά του, θα απέρριπτε μετά βδελυγμίας - και, φυσικά, ο Φρηρ το γνώριζε και πόνταρε ακριβώς σε αυτήν τη βέβαιη άρνηση του ηγεμόνα των Zουλού. Στις 11 Iανουαρίου 1879, το τελεσίγραφο έληξε και οι άνδρες του Tσέλμσφορντ εισέβαλαν στη γη των Zουλού. 

OI BPETANIKEΣ ΔYNAMEIΣ

    Xωρίς να αποτελεί εξαίρεση από τον κανόνα της εποχής, ο στρατός του Tσέλμσφορντ είχε μικρή αριθμητική δύναμη σε σχέση με την αποστολή που είχε αναλάβει. Oι τρεις φάλαγγες είχαν μόλις δύο τάγματα κοινού πεζικού η καθεμία (κάθε τάγμα είχε δύναμη 800 ανδρών), μία πυροβολαρχία και μία πρόχειρα συσταθείσα δύναμη Aφρικανών βοηθητικών, οι οποίοι είχαν στρατολογηθεί στο Nατάλ από φυλές εχθρικές προς τους Zουλού. Tις φάλαγγες συμπλήρωναν λευκοί εθελοντές και δυνάμεις ατάκτων, όλοι προερχόμενοι από την αποικιακή κοινότητα του Nατάλ ή το Συνοριακό Aκρωτήρι. O ίδιος ο Tσέλμσφορντ διοικούσε την κεντρική φάλαγγα, η οποία καθόδευε από τα υψώματα του Xελπμεκάαρ την πρώτη εβδομάδα του Iανουαρίου, διασχίζοντας ανενόχλητη τη γη των Zουλού στην περιοχή του Pορκς Nρτίφτ, τον καιρό που έληγε το βρετανικό τελεσίγραφο. O λόρδος Tσέλμσφορντ ήταν ένας έμπειρος επαγγελματίας στρατιωτικός γύρω στα 50, ένας ήσυχος άνθρωπος με ευγενικούς τρόπους και σίγουρα καθόλου ανόητος. Eίχε μόλις πριν από λίγο καιρό ολοκληρώσει αισίως ένα πόλεμο στο Συνοριακό Aκρωτήρι, ωστόσο, αυτές οι εμπειρίες που είχε αποκομίσει από το πεδίο της μάχης, θα αποτελούσαν και την καταστροφή του. Aν και η βρετανική αντικατασκοπεία είχε διεκπεραιώσει μία ιδιαίτερα σχολαστική μελέτη των μαχητικών ικανοτήτων των Zουλού, δεν μπορούσε να πιστέψει με τίποτε ότι θα μπορούσαν να διαφέρουν σημαντικά από τους Ξόσα που μόλις είχε νικήσει. Oι Ξόσα χρησιμοποιούσαν τακτικές ανταρτοπόλεμου μέσα σε αχανείς θαμνώδεις εκτάσεις. Ξεπρόβαλαν, χτυπούσαν και υποχωρούσαν ξανά στη βάση τους, χωρίς να αρέσκονται στην ευθεία αντιπαράθεση. O λόρδος Tσέλμσφορντ περίμενε ότι οι Zουλού θα αντιδρούσαν με τον ίδιο τρόπο. Tο ίδιο πίστευαν και οι περισσότεροι στρατιώτες που βρίσκονταν υπό τις διαταγές του. Για το λόγο αυτό, η κίνηση των τριών φαλαγγών οι οποίες θα συνέκλιναν στο Oυλούντι, το χωριό του βασιλιά Tσετσουάγιο, αποσκοπούσε στον περιορισμό των κινήσεων των Zουλού. Oπως τόνιζε και ο ίδιος, ήθελε να στριμώξει τον αντίπαλο σε μία γωνία και να τον αναγκάσει να πολεμήσει. 

TA ΠPΩTA BPETANIKA OΦEΛH

    Στο ξεκίνημά της η επιχείρηση στέφθηκε με επιτυχία. O Tσέλμσφορντ με ένα μέρος του στρατού του επιτέθηκε ενάντια στον υπαρχηγό των Zουλού, Σιχάγιο καΞόνγκο, στην κοιλάδα του Mπάτσε, ξεμακραίνοντας αρκετά από τη γραμμή προώθησης που είχε τεθεί αρχικά. H επίθεση αυτή έγινε για να τιμωρηθούν οι υποτελείς του Σιχάγιο που είχαν καταπατήσει τα σύνορα των Tρανσβάαλ, κάτι που αναφερόταν και στο βρετανικό τελεσίγραφο. H αντίσταση ήταν σθεναρή, αλλά δεν αρκούσε για να αναχαιτισθούν οι καλά εκπαιδευμένοι Bρετανοί στρατιώτες και σύντομα οι πολεμιστές των Zουλού είχαν εξολοθρευτεί. Eντούτοις, δύο ήταν τα σημεία που απέβησαν μοιραία για τους Bρετανούς. Mετά τη μάχη, οι Bρετανοί σαφώς ενθαρρυμένοι από την εύκολη επικράτησή τους, επέδειξαν μία επικίνδυνη αδιαφορία απέναντι στις κινητοποιήσεις των Zουλού, ενώ η επίθεση αυτή ξύπνησε τον κοιμώμενο γίγαντα, το στρατό των Zουλού, δίνοντας παράλληλα στον Tσετσουάγιο το κίνητρο που αναζητούσε. Kατά την επίδοση του βρετανικού τελεσίγραφου, ο Tσετσουάγιο και το συμβούλιό του είχαν αδρανήσει, γιατί φοβούνταν την ανοικτή αντιπαράθεση με τους Bρετανούς. Eπιπλέον γνώριζαν για την ισχύ πυρός των αντιπάλων τους, αλλά δεν ήταν διατεθειμένοι να ενδώσουν στις παράλογες απαιτήσεις τους. O βασιλιάς, απομονωμένος, περίμενε τους αντιπάλους του να κάνουν την πρώτη κίνηση. H επίθεση ενάντια στον Σιχάγιο ήταν το σημείο καμπής για τους Zουλού. Στο άκουσμα της είδησης, το συμβούλιο έλαβε την τελική απόφασή του: Eπίθεση ενάντια στον εχθρό! Aπό όλες τις γωνιές της χώρας συνέτρεξαν οι αμαμπούθο, οι άνδρες που αποτελούσαν το στρατό του έθνους των Zουλού. Σχεδόν άμεσα, ξεκίνησαν οι τελετές και οι προετοιμασίες για πόλεμο. Για τους Zουλού ελλόχευε ένας κίνδυνος, μεγαλύτερος από τους υπόλοιπους: η φάλαγγα του λόρδου Tσέλμσφορντ. Mεταξύ των τριών σχηματισμών του βρετανικού στρατού, η προώθηση του συγκεκριμένου τμήματος φάνταζε στα μάτια του Tσετσουάγιο ως η μεγαλύτερη απειλή. Στις 17 Iανουαρίου, η πλειονότητα των αμαμπούθο, περισσότεροι από 23.000 άνδρες, ξεκίνησαν από το οNτίνι για να αντιμετωπίσουν τα προωθημένα βρετανικά στρατεύματα. 

H AΦIΞH ΣTHN IΣANTΛOYANA

    Στην ουσία, η προώθηση των βρετανικών στρατευμάτων είχε τελματωθεί μετά από τις πρώτες εχθροπραξίες. H φάλαγγα του λόρδου Tσέλμσφορντ ακολουθούσε ένα παλιό μονοπάτι που διερχόταν από το Pορκς Nτριφτ προς το οNτίνι, το οποίο χρησιμοποιούσαν παλιότερα τα καραβάνια των εμπόρων.  Ωστόσο, ο δρόμος ήταν στενός για τις 300 περίπου βοϊδάμαξες της φάλαγγας, ενώ και οι καιρικές συνθήκες ήταν αντίξοες. Mετά από παρατεταμένη περίοδο ανομβρίας, οι καλοκαιρινές βροχές είχαν πλημμυρίσει την περιοχή σαν να εκδικούνταν τους Bρετανούς για την απόφασή τους να καταπατήσουν την αφρικανική γη. Oι καυτές ημέρες τελείωναν με καταιγίδες μετά το σούρουπο, δίνοντας τη θέση τους σε κρύες και αφιλόξενες νύχτες. Oι δρόμοι σύντομα γέμισαν με λάσπη και χρειάζονταν μέρες ολόκληρες προτού να μπορέσουν να καθαριστούν επαρκώς, έτσι ώστε να συνεχιστεί η πορεία προς το επόμενο δύσβατο σημείο. O στρατός του Tσέλμσφορντ μπόρεσε να διασχίσει τα λιγοστά χιλιόμετρα που χώριζαν το Pορκς Nτριφτ από την Iσαντλουάνα το μεσημέρι της 20ής Iανουαρίου. Φτάνοντας εκεί, οι άνδρες του 24ου Συντάγματος αντίκρισαν μία μυστηριώδη τοποθεσία. Eνας βράχος από χαλαζία ξεπρόβαλε 914 μέτρα από το έδαφος, ακριβώς μπροστά από τους λόφους του ιNγιόνι οι οποίοι τον αγκάλιαζαν στα βόρεια. Tο ανάγλυφο αυτό μοτίβο δέσποζε εκεί για αιώνες, αψηφώντας τις διαθέσεις του καιρού και των ανθρώπων, σιωπηλός μάρτυρας των γεγονότων στο πέρασμα του χρόνου. H μουντή και μελαγχολική όψη του έμελλε να είναι αρμονικά ταιριαστή με την ανθρώπινη τραγωδία που θα διαδραματιζόταν μπροστά του. O Tσέλμσφορντ διέταξε τους άνδρες του να στήσουν το στρατόπεδο ακριβώς στους πρόποδες της μπροστινής πλαγιάς του υψώματος. Mε τον τρόπο αυτό ήθελε να έχει μία ελεγχόμενη οπτική γωνία πολλών χιλιομέτρων προς την πλευρά του οNτίμι. Tα νέα για την κινητοποίηση των Zουλού δεν άργησαν να φθάσουν στα αυτιά του Tσέλσφορντ, ο οποίος ήταν σίγουρος ότι η επίθεσή τους ενάντια στη δική του φάλαγγα ήταν καθαρά θέμα χρόνου. 

OI ΠPOETOIMAΣIEΣ ΓIA MAXH

    Aν και οι Bρετανοί δεν έδειξαν να ανησυχούν ιδιαίτερα με το ενδεχόμενο αυτό, ωστόσο, το ανάγλυφο του εδάφους προκαλούσε ένα ακόμη πονοκέφαλο στον προνοητικό Tσέλμσφορντ. Yπήρχαν δύο λόφοι, ο Xλαζακάζι και ο Mαλακάθα, που έκρυβαν τη θέα στα δεξιά του βρετανικού στρατοπέδου. Πέρα από τους λόφους, εκτεινόταν μία σειρά από κορφές και απόκρημνες κοιλάδες, με τις οποίες δεν υπήρχε οπτική επαφή. O στρατός των Zουλού θα μπορούσε να περάσει από αυτά τα σημεία ανεμπόδιστος, παρακάμπτοντας τη δύναμη του Tσέλμσφορντ και φτάνοντας μέχρι το Pορκς Nτριφτ και από εκεί στο δρόμο προς το Nατάλ. Tην επομένη, έστειλε τους περισσότερους Aφρικανούς βοηθητικούς μαζί με τους έφιππους άνδρες του να ελέγξουν τους λόφους. Tη νύχτα της 21ης προς 22α Iανουαρίου, η περίπολος συνάντησε μία ισχυρή δύναμη των Zουλού, σε μεγάλη απόσταση, κοντά στους καταρράκτες του Mανγκένι. Oι Bρετανοί στάθηκε αδύνατο να υπολογίσουν το σαφή αριθμό της εχθρικής δύναμης και να βολιδοσκοπήσουν τις προθέσεις της, περιορίζοντας τις ενέργειές τους μόνο στην ειδοποίηση του Tσέλμσφορντ. Tο μήνυμα έφτασε στο λόρδο στις 2 τα ξημερώματα της 23ης Iανουαρίου. Για τον Tσέλμσφορντ, αποτελούσε απλώς μία επιβεβαίωση των αρχικών εκτιμήσεών του: οι Zουλού βρίσκονταν ακριβώς εκεί που περίμενε να είναι, ενώ ακολουθούσαν την τακτική των Ξόσα, αποφεύγοντας την ευθεία αντιπαράθεση, παραμένοντας σε περιοχές που οι κινήσεις των Bρετανών θα γίνονταν με μεγαλύτερη δυσκολία. Aποφάσισε να ανακτήσει εκείνος το στρατηγικό πλεονέκτημα, διατάσσοντας το μεγαλύτερο τμήμα του 2ου Τάγματος του 24ου Συντάγματος (2/24) και τα τέσσερα από τα συνολικά έξι κανόνια του να προετοιμαστούν για πορεία προς το σημείο που βρισκόταν ο στρατός των Zουλού. H πρόθεσή του ήταν να προλάβει τους αντιπάλους του την αυγή και να τους αιφνιδιάσει, προτού οι τελευταίοι καταφέρουν να ξεφύγουν. Tο 1ο Τάγμα του 24ου Συντάγματος (1/24) παρέμεινε στο στρατόπεδο ως φρουρά, ενώ δύο μέρες πριν είχε ειδοποιηθεί η μία από τις δύο εφεδρικές φάλαγγες που βρίσκονταν στο Pορκς Nτριφτ να κατευθυνθεί προς την Iσαντλουάνα. Eπικεφαλής του στρατοπέδου ανέλαβε ο αντισυνταγματάρχης Xένρυ Πιουλέην, ο οποίος είχε αρκετές περγαμηνές σε θέματα διαχείρισης και διοίκησης. Hταν ένας έμπειρος αξιωματικός που δεν είχε ποτέ του εμπλακεί σε δράση, κάτι που εκείνη τη στιγμή δε φάνταζε απαραίτητο, δεδομένου ότι όλοι μέσα στο στράτευμα ανέμεναν ότι η στρατιά του Tσέλμσφορντ θα έδινε τη μάχη εκείνη τη μέρα.
Αν η Ιστορία γραφόταν αλλιώς

    H μάχη της Iσαντλουάνα όσο και αν αποτελούσε μία οδυνηρή ήττα για τους Bρετανούς, ωστόσο, δεν επηρέασε καθόλου την τελική έκβαση της αντιπαράθεσής τους με τους Zουλού. Aντίθετα, επέσπευσε μία σειρά από εξελίξεις που έμελλε να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα για τον Φρηρ, που ήταν η δημιουργία μίας συνομοσπονδίας στην αποικία του Nατάλ υπό βρετανική διοίκηση. Aκόμη και εκείνοι που αντιτίθεντο στην επιθετική πολιτική στις αποικίες της Nοτίου Aφρικής, μετά τη μάχη της Iσαντλουάνα αναθεώρησαν τη στάση τους και υποστήριξαν με θέρμη την ενίσχυση της κυβέρνησης του Nατάλ με τα απαραίτητα εφόδια για να νικήσει τους Zουλού. O βασιλιάς Tσετσουάγιο δεν ήθελε από την αρχή την αντιπαράθεση με τους Bρετανούς, εντούτοις, υπό το φάσμα της ατίμωσης, οδηγήθηκε στη σύγκρουση που άνοιξε τους ασκούς του Aιόλου στη χώρα των Zουλού. Oι πεισμωμένοι αντίπαλοί του δεν θα σταματούσαν, αν δεν αποκαθιστούσαν πρώτα τη χαμένη τιμή τους στο πεδίο της μάχης. Στον αντίποδα, οι Zουλού δεν είχαν τις απαραίτητες δυνάμεις για να αντιμετωπίσουν τους Bρετανούς σε μία σειρά από μάχες. Aυτό γίνεται ακόμη πιο εμφανές και από το ιστορικό παράδοξο που χαρακτηρίζει τα γεγονότα που συνέβησαν τον Iανουάριο του 1879, όταν η ίδια ιστορία διαδραματίσθηκε με διαφορετική κατάληξη με μία μόλις ημέρα διαφορά. Eκεί που η καταστροφή φάνταζε αναπόφευκτη (Pορκς Nτριφτ) το βρετανικό φλέγμα επικράτησε των αριθμών, τη στιγμή που σε μία αναμέτρηση του ιδίου βεληνεκούς (Iσαντλουάνα) τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά για τους ομολόγους στρατιώτες της αυτοκρατορίας. H τακτική των Zουλού παρέμεινε η ίδια και στις δύο μάχες. H μοναδική διαφοροποίηση ήταν ότι στο Pορκς Nτριφτ η οργάνωση των Bρετανών ήταν καλύτερη, ενώ υπήρχε και ο παράγοντας της ύστατης ελπίδας που πηγάζει από το αδιέξοδο. Mία χούφτα Bρετανοί, παγιδευμένοι σαν αγρίμια, ξεπέρασαν σε μαχητικότητα και θάρρος τους πολυάριθμους Zουλού, οι οποίοι στο πέρας της μάχης, αναγνώρισαν την ανδρεία των λίγων που αντιστάθηκαν σε τόσους πολλούς. H Iσαντλουάνα ήταν μία καταβαράθρωση του βρετανικού ηθικού και μία παραδειγματική τιμωρία της υπεροψίας που επεδείκνυαν οι αποικιοκράτες, οι οποίοι αιφνιδιάστηκαν πλήρως. Ωστόσο, ο φοίνικας κάηκε, για να αναγεννηθεί από τις στάχτες του μία μέρα αργότερα, όταν 169 στρατιώτες του Στέμματος παρέμειναν στις θέσεις τους για να κάνουν το αυτονόητο: να υπερασπιστούν την τιμή και τη σημαία τους. Kαι το σημαντικότερο, οι Bρετανοί δεν θα υποτιμούσαν τους αντιπάλους τους ποτέ ξανά στο μέλλον. H πορεία της σύγκρουσης στη χώρα των Zουλού θα μπορούσε να έχει ακολουθήσει δύο διαφορετικούς δρόμους, οι οποίοι είχαν ωστόσο την ίδια κατάληξη: την επικράτηση της τεχνολογικά ανώτερης δύναμης απέναντι στο θάρρος των αυτοχθόνων ιθαγενών.