Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Από τη Βικιπαίδεια,
Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας διεξήχθη στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ, στα Στενά της Σαλαμίνας (στον Σαρωνικό Κόλπο, κοντά στην Αθήνα) μεταξύ της συμμαχίας των ελληνικών πόλεων-κρατών και της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η ναυμαχία της Σαλαμίνας αποτέλεσε την σημαντικότερη σύγκρουση και την αρχή του τέλους της δεύτερης περσικής εισβολής στην Ελλάδα, η οποία ξεκίνησε το 480 π.Χ.
Ο Θεμιστοκλής, μετά την ήττα στις Θερμοπύλες, προσπάθησε να πείσει τους Αθηναίους να εγκαταλείψουν την πόλη τους, καθώς προέβλεψε την καταστροφή της. Οι Αθηναίοι έφυγαν από την πόλη και πήγαν στη Σαλαμίνα, στην Αίγινα και στην Τροιζήνα. Ο Θεμιστοκλής κατάφερε να πείσει τους Αθηναίους, επικαλούμενος τον χρησμό της Πυθίας, ο οποίος έλεγε ότι οι Αθηναίοι θα σωθούν σε ξύλινα τείχη, δηλαδή στις τριήρεις, όπως το ερμήνευσε ο Θεμιστοκλής. Όσοι άνδρες ήταν σε θέση να πολεμήσουν μπήκαν στις τριήρεις, ενώ στην Αθήνα έμειναν λίγοι γέροι και άρρωστοι.
Ο στόλος των Ελλήνων κατευθύνθηκε στη Σαλαμίνα, με σκοπό να βοηθήσει την εκκένωση της Αττικής. Ο Θεμιστοκλής, παράλληλα, έστειλε επιγραφές στους Ίωνες να μην πολεμήσουν κατά των Ελλήνων:
ἄνδρες Ἴωνες, οὐ ποιέετε δίκαια ἐπὶ τοὺς πατέρας στρατευόμενοι καὶ τὴν Ἑλλάδα καταδουλούμενοι. ἀλλὰ μάλιστα μὲν πρὸς ἡμέων γίνεσθε· εἰ δὲ ὑμῖν ἐστι τοῦτο μὴ δυνατὸν ποιῆσαι, ὑμεῖς δὲ ἔτι καὶ νῦν ἐκ τοῦ μέσου ἡμῖν ἕζεσθε καὶ αὐτοὶ καὶ τῶν Καρῶν δέεσθε τὰ αὐτὰ ὑμῖν ποιέειν. εἰ δὲ μηδέτερον τούτων οἷόν τε γίνεσθαι, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ἀναγκαίης μέζονος κατέζευχθε ἢ ὥστε ἀπίστασθαι, ὑμεῖς δὲ ἐν τῷ ἔργῳ, ἐπεὰν συμμίσγωμεν, ἐθελοκακέετε μεμνημένοι ὅτι ἀπ᾽ ἡμέων γεγόνατε καὶ ὅτι ἀρχῆθεν ἡ ἔχθρη πρὸς τὸν βάρβαρον ἀπ᾽ ὑμέων ἡμῖν γέγονε
μετάφραση: Άνδρες της Ιωνίας, δεν είναι δίκαιο να πολεμάτε εναντίον των πατέρων σας και να υποδουλώνετε την Ελλάδα. Θα ήταν καλύτερο για εσάς να πολεμάτε στο πλευρό μας. Αλλά αν αυτό δεν είναι δυνατό, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της μάχης να μείνετε στην άκρη και να πείσετε τους Κάρες να κάνουν το ίδιο. Αλλά αν δεν μπορείτε να κάνετε ούτε το ένα ούτε το άλλο, αν αποφασίσετε να μείνετε με το πλευρό της μεγαλύτερης δύναμης, όταν θα έρθουμε στα χέρια, να ενεργήσετε ως δειλοί και να θυμάστε ότι είμαστε το ίδιο αίμα και ότι η αιτία της εχθρότητας με τους βάρβαρους προήλθε από εσάς
Μετά τη νίκη τους στις Θερμοπύλες, οι Πέρσες κατέστρεψαν τη Βοιωτία, τις Πλαταιές και τις Θεσπιές, ενώ αργότερα κινήθηκαν για να καταλάβουν την άδεια Αθήνα. Στη Σαλαμίνα, ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης και οι υπόλοιποι Πελοποννήσιοι επέμεναν να προστατεύσουν τον Ισθμό της Κορίνθου, καταστρέφοντας τον μοναδικό δρόμο που οδηγούσε εκεί και χτίζοντας τείχος γύρω από αυτό].
Ο Θεμιστοκλής, από την άλλη, επέμενε ότι ο ελληνικός στόλος έπρεπε να μείνει στη Σαλαμίνα για να πολεμήσει. Στο συμβούλιο που συγκλήθηκε πριν τη ναυμαχία, ο Θεμιστοκλής διέκοπτε συνέχεια τον ναύαρχο των Κορινθίων, Αδείμαντο. Ο Ευρυβιάδης, τότε, του είπε ότι αυτούς που ξεκινούν πριν το σύνθημα τους ραπίζουν, ενώ ο Θεμιστοκλής του απάντησε ότι αυτοί που ξεκινούν πολύ μετά το σύνθημα δεν παίρνουν ποτέ βραβείο. Ο Ευρυβιάδης προσπάθησε να χτυπήσει τον Θεμιστοκλή, ο οποίος απέφυγε το χτύπημα και είπε την γνωστή φράση πάταξον μέν, ἄκουσον δέ. Τότε ο Ευρυβιάδης ηρέμησε.
Ο Αδείμαντος πίστευε ότι ο ελληνικός στόλος έπρεπε να σταματήσει τους Πέρσες στον Ισθμό της Κορίνθου. Ο Θεμιστοκλής θύμισε στους συμμάχους τη ναυμαχία του Αρτεμισίου λέγοντας ότι η ναυμαχία σε κλειστό χώρο θα λειτουργούσε προς όφελος τους. Ο Αδείμαντος όμως αποκάλεσε απάτριν τον Θεμιστοκλή, επειδή ο Ξέρξης είχε κάψει την Αθήνα. Οργισμένος, ο Θεμιστοκλής δήλωσε ότι οι Αθηναίοι είχαν την πατρίδα τους στις 200 τριήρεις που έφεραν στη Σαλαμίνα, προειδοποιώντας τους Έλληνες ότι οι Αθηναίοι μπορούσαν να μεταβούν στην Ιταλία, όπου θα έβρισκαν καλύτερη πατρίδα και οι Έλληνες θα θυμηθούν τα λόγια του γιατί θα μείνουν χωρίς στόλο. Ο Ευρυβιάδης υποχώρησε αλλά οι άλλοι στρατηγοί, βλέποντας την Αθήνα να καίγεται και τον εχθρικό στόλο να βρίσκεται στο Φάληρο, ετοιμάζονταν να πλεύσουν στον Ισθμό της Κορίνθου.
Τη νύχτα, ο Θεμιστοκλής έστειλε στο περσικό στρατόπεδο τον Σίκιννο, για να πει στους Πέρσες ότι μερικοί Έλληνες σκόπευαν να φύγουν από τη Σαλαμίνα και ότι ήταν η καλύτερη ευκαιρία για να τους περικυκλώσουν και να τους καταστρέψουν. Ο Θεμιστοκλής ζήτησε επίσης από τον Σίκιννο να πει στον Ξέρξη ότι οι Πέρσες θα επικρατούσαν στον πόλεμο, όχι οι Έλληνες.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο συμμαχικός στόλος είχε 378 τριήρεις, και αναφέρει τον αριθμό των πλοίων που έστειλε κάθε πόλη-κράτος.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο περσικός στόλος είχε 1.207 τριήρεις. Ωστόσο, από αυτά τα πλοία, το 1/3 χάθηκε στη Μαγνησία, λόγω καταιγίδας, περισσότερα από 200 χάθηκαν στην Εύβοια, , ενώ τουλάχιστον 50 πλοία καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του Αρτεμισίου.
Οι Πέρσες, σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, δεν έπρεπε να είχαν πολεμήσει στη Σαλαμίνα, καθώς θα είχαν τακτικό μειονέκτημα. Ο Ηρόδοτος, στο βιβλίο Ουρανία, αναφέρεται στο συνέδριο που έγινε πριν την ναυμαχία της Σαλαμίνας, στο οποίο μόνο η Αρτεμισία τάχθηκε κατά της ιδέας για ναυμαχία στην Σαλαμίνα, λέγοντας τα εξής:
Αυτή είναι η συμβουλή μου για σένα: μην δώσεις μάχη στη θάλασσα. Οι άνδρες τους είναι ανώτεροι από τους δικούς μας στη θάλασσα όπως οι άνδρες είναι ανώτεροι των γυναικών [...] Θα πρέπει να σου εξηγήσω πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα για τον αντίπαλο. Αν δεν επιτεθείς αλλά κρατήσεις τον στόλο στην ακτή, ή αν επιτεθείς στην Πελοπόννησο, δέσποτα, θα πετύχεις τους στόχους σου χωρίς κόπο. Δεν θα μπορέσουν οι Έλληνες να σου αντισταθούν πολύν καιρό, θα σκορπιστούν και θα γυρίσουν στις πόλεις τους. Δεν έχουν προμήθειες σε αυτό το νησί, όπως με πληροφόρησαν, ούτε είναι φυσικό, αν στείλεις στρατό στην Πελοπόννησο, να μείνουν εδώ όσοι κατάγονται από εκεί ούτε να ναυμαχήσουν για τους Αθηναίους. Αν όμως αποφασίσεις να δώσεις ναυμαχία, φοβάμαι ότι θα κακοπάθει ο στόλος αλλά και ο στρατός συγχρόνως.
Οι Πέρσες είχαν αρκετά πλοία για να αντιμετωπίσουν τους Έλληνες στη Σαλαμίνα και να στείλουν ένα μικρό στόλο στην Πελοπόννησο. Παρ' ολ' αυτά, οι δύο πλευρές αποφάσισαν να δώσουν μια ναυμαχία, με την ελπίδα να αλλάξουν αποφασιστικά την πορεία του πολέμου.
Οι Πέρσες μπορούσαν να νικήσουν τον ελληνικό στόλο σε ναυμαχία στον ανοικτό χώρο, λόγω αριθμητικής υπεροχής και μεγαλύτερης ναυτικής εμπειρίας, ενώ οι Έλληνες μπορούσαν να νικήσουν τους Πέρσες μόνο σε στενό χώρο, όπου η αριθμητική υπεροχή των Περσών θα τους προκαλούσε προβλήματα. Η ναυμαχία του Αρτεμισίου έδειξε στους Έλληνες ότι μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τους Πέρσες, αλλά χρειάζονταν πιο στενό χώρο από ότι το Αρτεμίσιο. Σύμφωνα με τον Lazenby (Λάζενμπι), οι Πέρσες επιτέθηκαν στη Σαλαμίνα επειδή ήταν σίγουροι για την νίκη τους και επειδή έπεσαν στην παγίδα του Θεμιστοκλή.
Ο Τομ Χόλλαντ αναφέρει ότι η ναυμαχία της Σαλαμίνας δεν περιγράφτηκε καλά από τις αρχαίες πηγές και είναι αδύνατο κάποιος από τους συμμετέχοντες (πλην του Ξέρξη) να έχει πλήρης εικόνα της μάχης.
Ο περσικός στόλος, το απόγευμα πριν τη ναυμαχία, στάλθηκε να κλείσει την έξοδο από τα στενά. Ο Ηρόδοτος πιστεύει ότι οι Πέρσες εισήλθαν στα Στενά της Σαλαμίνας το σούρουπο, περιμένοντας τους Έλληνες να βγούν, έτσι ώστε να τους καταστρέψουν. Μερικοί σύγχρονοι ιστορικοί συμφωνούν με αυτή την άποψη, ενώ άλλοι δηλώνουν ότι οι Πέρσες δεν μπορούσαν να κάνουν ελιγμούς σε στενό χώρο κατά τη διάρκεια της νύχτας. Υπάρχουν δύο θεωρίες - είτε οι Πέρσες έκλεισαν την έξοδο από τα στενά και εισήλθαν στα στενά με την ανατολή του ήλιου είτε παρατάχθηκαν στα στενά την νύχτα. Οι Πέρσες περιέστρεψαν τον στόλο τους από την άκρη της Κυνόσουρας, έτσι ώστε από μια αρχική προσέγγιση ανατολής-δύσης (εμποδίζοντας την έξοδο), να έρθουν γύρω από μια ευθυγράμμιση βορρά-νότου. Ο περσικός στόλος φαίνεται να διαμορφώθηκε σε 3 τάξεις των πλοίων (σύμφωνα με τον Αισχύλο) - με τους Φοίνικες στα δεξιά (Αιγάλεω Όρος), τους Ίωνες στα αριστέρα και τους υπόλοιπους στο κέντρο.
Ο Αισχύλος δηλώνει ότι όταν οι Πέρσες εισήλθαν στα στενά, πριν δούν τον ελληνικό στόλο, είχαν ακούσει το πολεμικό τραγούδι των Ελλήνων, τον παιάνα:
Ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε,
ἐλευθεροῦτε πατρίδ', ἐλευθεροῦτε δὲ
παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη,
θήκας τε προγόνων:
νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.
Εμπρός, γιοί των Ελλήνων,
Ελευθερώστε την πατρίδα,
Ελευθερώστε τα παιδιά σας, τις γυναίκες σας,
Τους βωμούς των θεών των πατέρων σας
Και τους τάφους των προγόνων σας:
Τώρα είναι ο αγώνας για τα πάντα.
Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Ευρυβιάδης έδωσε το σήμα για επίθεση. Στην αρχή, ένα ελληνικό πλοίο, με ένα απλό χτύπημα, διέλυσε το πιο κοντινό περσικό πλοίο. Οι Αθηναίοι δήλωσαν ότι ήταν το πλοίο του Αμεινία, Αθηναίου από την Παλλήνη, αν και οι Αιγινήτες ισχυρίστηκαν ότι ήταν ένα από τα δικά τους πλοία. Τότε, τα ελληνικά πλοία επιτέθηκαν.
Οι λεπτομέρειες της μάχης είναι πρόχειρες, ενώ κανένας από τους συμμετέχοντες δεν θα μπορούσε να δει τι γινόταν σε ολόκληρο το πεδίο της μάχης, πλην του Ξέρξη και των στρατηγών του. Είναι γνωστό ότι οι ελληνικές τριήρεις είχαν μεγάλο έμβολο στο μπροστινό μέρος, έτσι ώστε να καταστρέφουν τα εχθρικά πλοία. Αν ο εμβολισμός δεν έφερνε το επιθυμητό αποτέλεσμα, τότε ξεκινούσε μάχη μεταξύ των στρατιωτών που υπήρχαν στα πλοία Οι Έλληνες είχαν οπλίτες με βαρύ οπλισμό, ενώ οι Πέρσες φαίνεται να είχαν οπλίτες με ελαφρύτερο οπλισμό.
Στο θέατρο της ναυμαχίας, η πρώτη γραμμή μάχης των Περσών απωθήθηκε από τους Έλληνες, εμποδίζοντας την προώθηση της δεύτερης και της τρίτης γραμμής. Ο Θεμιστοκλής, παράλληλα, κατάφερε να χωρίσει στα δύο το δεξιό μέρος της παράταξης των Φοινίκων. Ο Αριαβίγνης (αδερφός του Ξέρξη) σκοτώθηκε στην αρχή της μάχης. Στο κέντρο, οι Έλληνες κατάφεραν να χωρίσουν τον περσικό στόλο στα δύο.
Ο Ηρόδοτος αναφέρει, εκείνη τη στιγμή, την ιστορία της Αρτεμισίας. Το πλοίο της είχε βρεθεί κυνηγημένο από τον Αμεινία. Τότε, για να ξεφύγει, εμβόλισε το πλοίο του Δαμασιθύμου, βασιλιά των Καλυνδέων - αυτό έπεισε τους Αθηναίους ότι το πλοίο της Αρτεμισίας ήταν φιλικό. Ο Ξέρξης, ο οποίος παρακολουθούσε τη ναυμαχία από το Αιγάλεω Όρος, ρώτησε να μάθει ποιός είχε βυθίσει το πλοίο, το οποίο θεώρησε ελληνικό. Κάποιος του απάντησε πως αυτή που το βύθισε ήταν η Αρτεμισία. Τότε ο Ξέρξης είπε
«οἱ μὲν ἄνδρες γεγόνασί μοι γυναῖκες, αἱ δὲ γυναῖκες ἄνδρες»
(μετ. οι άνδρες μου έγιναν γυναίκες και οι γυναίκες άνδρες).
Ορισμένοι Φοίνικες προσπάθησαν να κατηγορήσουν τους Ίωνες για δειλία πριν το τέλος της μάχης. Αλλά ο Ξέρξης διέταξε να αποκεφαλιστούν οι Φοίνικες επειδή είχαν κατηγορήσει τους πιο «ευγενείς» άνδρες του περσικού στόλου.
Ακολούθησε η καταδίωξη και η καταστροφή του περσικού στόλου, ο οποίος υποχώρησε στο Φάληρο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αιγινήτες τους έστησαν ενέδρα - μερικά περσικά πλοία κατευθύνθηκαν στο λιμάνι, στο Φάληρο, όπου βρίσκονταν ο περσικός στρατός. Ο Αριστείδης, μαζί με ένα σώμα οπλιτών, κατευθύνθηκε στην Ψυττάλεια, για να εξοντώσει όσους Πέρσες άφησε εκεί ο Ξέρξης.
Οι Έλληνες έχασαν 40 τριήρεις, ενώ οι Πέρσες φαίνεται να έχασαν 200 πλοία - είναι γνωστό ότι το επόμενο έτος είχαν 300 πλοία. Ο αριθμός των περσικών απωλειών εξαρτάται από τον αριθμό των περσικών πλοίων που θα δεχτούμε ότι βυθίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν - ο Ηρόδοτος δηλώνει ότι πολλοί Πέρσες χάθηκαν επειδή δεν ήξεραν να κολυμπούν.
Ένας βασιλιάς κάθησε στο βραχώδες μέτωπο
Που κοιτούσε στη θαλασσογενημμένη Σαλαμίνα
Και τα πλοία, χιλιάδες, ακολουθούσαν,
Και άνδρες εθνών - όλοι ήταν δικοί του!
Τους αρίθμησε κατά τη θραύση της ημέρας-
Και όταν έδυσε ο ήλιος πού ήταν αυτοί;
Που κοιτούσε στη θαλασσογενημμένη Σαλαμίνα
Και τα πλοία, χιλιάδες, ακολουθούσαν,
Και άνδρες εθνών - όλοι ήταν δικοί του!
Τους αρίθμησε κατά τη θραύση της ημέρας-
Και όταν έδυσε ο ήλιος πού ήταν αυτοί;
Στενά Σαλαμίνας
ΑπάντησηΔιαγραφή22 ή 28 ή 29 Σεπτεμβρίου 480 π.Χ.
ΣΑΛΑΜΙΝΑΣ ΙΕΡΑ ΝΑΥΜΑΧΙΑ
(2011)
Τιμή σ' εκείνους όπου στη ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες…
Κωνσταντίνος Καβάφης
Ω, αοίδιμη ναυμαχία!
Μνήμη αιωνία ουσίας ανόθευτης, ευδώρων στενών Σαλαμίνας.
Ξεκίνημα της ιστορίας της ναυτικής, πασιφαές.*
Στου κόσμου τα πλάτη ο πρώτος ακήρατος* χρόνος.
Του κόσμου η μέγιστη νίκη·
η πιο τρανή, του φωτός του ελεύθερου στα ξύλινα τείχη…
Κι απ’ της ελιάς κλωνάρι, της ιερής,
τρυφερός βλαστός στης νίκης το δρόμο,
να φέγγει τον οιωνό τον άσβεστο,
στου Κυχρέα* τα στενά ειμαρμένη·
της ανδρείας, του φωτός ειμαρμένη·
της ανδρείας, του κοινού των Ελλήνων.
Των Ελλήνων, ω, δαιμόνιε νου, που τη νίκη με τέχνασμα,
εκάλεσες, στων στενών τα νερά,
του Θεμιστοκλή που κρυφίως το μήνυμα έστειλε, το απατηλό,
με τον Σίκινο*, ίσα, στον Ξέρξη:
Σαν του ήλιου το φως θα πάψει τα νερά να φλογίζει,
και το σκοτάδι ξεχυθεί πλημμύρα στον ουρανό,
οι Έλληνες θα τρέξουν φευγιό μεγάλο και κρυφό,
απ’ τα στενά, πριν έρθουν οι Πέρσες, αλαφιασμένοι να έβγουν·
να γλυτώσουν απ’ του Ξέρξη το χέρι το δοξασμένο.
Κι ως επείσθη σ’ αυτό ο βασιλιάς,
τα καράβια με τρεις, τις γραμμές τους, να σαλπάρουνε διέταξε·
στα στενά να προλάβουν να έμπουν
κι αιφνιδίως στων Ελλήνων να επιπέσουν το στόλο.
Μα σαν στο άρμα του ανήλθε ο ήλιος,
ΑπάντησηΔιαγραφήκαι ξύπνησε φωτόλουστη η μέρα στα γαλανά νερά,
του Μαραθώνα η μνήμη και των Θερμοπυλών,
ζωντανή στις καρδιές και στο νου των Ελλήνων
που με θάρρος τον εχθρό επροσμέναν,
εις στα στόματα όλων, με ψυχή, υψηχώντας, αντήχησε:
"Ω παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδ',
ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη,
θήκας τε προγόνων· νυν υπέρ πάντων αγών".
Και ευθύς, οι εμβολισμοί ξεκινήσαν,
φωτοπλημμύριστοι, πρώτα των Αθηναίων
επί του σκότους του μαύρου του Φοινικικού·
κι ακολούθησαν κι όλοι οι άλλοι:
Αιγινήτες, Κορίνθιοι, Μεγαρείς·
Λακεδαιμόνιοι, Σικυώνιοι, Επιδαύριοι·
Αβρακιώτες, Ερετριείς, Τροιζήνιοι·
και Νάξιοι, Ερμίονες, Λευκάδιοι· Κείοι, Στυρείς, Κυθνίοι·
κι απ’ τη Μεγάλη Ελλάδα, μαζί κι οι Κροτωνιάτες!
Έλλην Λόγος, απ’ τη μια·
χλιδή Περσική, απ’ την άλλη, βαρβαρότητα και τυραννία.
Και δεν τους έσκιαζαν οι παφλασμοί του τρόμου,
απ’ το άπειρο πλήθος των σκαφών του εχθρού!
Οι παφλασμοί του τρόμου που το αίμα παγώνει!
Δεν τους έσκιαζαν, γιατί ήσαν γενναίοι!
Έσπαζαν, οι παφλασμοί του τρόμου,
στα βροντερά και γενναία τους στήθη με ιαχή - "Ίτε παίδες"!
Τον παιάνα της αρετής που πηγή κι ηλιαχτίδα,
σε τούτη τη γη, ξεπηδά κι αναβλύζει αιώνια!
Με ψυχή λιονταρίσια, και ορμή αετού,
για το μέλλον του γένους κρατήσαν φωτεινούς ουρανούς.
Μ’ ανυπέρβλητο θάρρος και τόλμη,
ως το γλαυκοπόρφυρο δείλι να ’ρθει,
τα κουπιά τους χτυπούσαν ελαύνοντας,*
και, με χάλκινα ακρόπρωρα*, τα εχθρικά τα σκαριά εμβολίζαν
κι ακροστόλια* σπάζοντας, και του εχθρού τα κουπιά,
και συντρίβοντας κι όλα του τ’ άρμενα*.
Και το γέρας* το λαμπρό, το δορίκτητο*, ως τους άξιζε δρέψαν,
κι ήπιαν, ω, το κροντήρι* της νίκης!
Μαραθώνα, τη δόξα σου ορθή κι υψιμέδουσα*,
Θερμοπύλες, το δικό σας καλλίανθο κλέος,
δικαιώσαν, λαμπρύναν και στέργιωσαν!
Ναι, με τρόπο που δεν επιτρέπει σε κανέναν σε τούτη τη γη,
στο εξής να υστερεί, και πιο κάτω να στέκει,
απ’ το ένδοξο φως που στη χώρα του Αίαντα* φέγγει!
Τώρα ξέρουμε…
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν πολεμάν θνητοί σε Σαλαμίνες·
ούτε απλοί στρατιώτες το δόρυ τους μπορούν να εξακοντίσουν!
Μόν’ ποιητές, φιλόσοφοι και μαχητές φωτός·
και σκαπανείς του πνεύματος, Ημίθεοι και ήρωες·
γυμνασμένα κορμιά, με επιδέξια χέρια
και μια φλόγα να καίει την καρδιά: η αντρεία!
Κι αν, να μάθεις ζητάς, ταξιδιώτη στο σκαρί "ιστορία",
Σαλαμίνα, ιδού, τι σημαίνει!
Πράξη Θεία, που λέγεται Ποίηση, Σαλαμίνα, ω, πνεύμα, σημαίνει,
κι ενατένιση, διαρκής αναζήτηση:
του αιώνιου, του φωτός, του απόλυτου·
της αλήθειας αστέρι, σ’ ουρανό και στη γη.
Να ποιήσεις το φως το απόλυτο, στη ζωή και με πράξεις,
Σαλαμίνα, επιπλέον, σημαίνει!
Μα, οι ροές της ιστορίας μελωδούν
Μαραθώνων, Σαλαμίνων, Πλαταιών
την ύψιστη νίκη, ως πνεύματος άθλο,
μόνο, αν, Θερμοπύλες, φωτισμένη τολμά η ψυχή!
Και να! Οι καπνοί της Αθήνας που όλη φλεγόταν,
τις ψυχές καταπίναν, τις ψυχές των Ελλήνων
που απλοί θεατές, απ’ τα μέρη του Αίαντα,
των Περσών τις δηώσεις στου Θησέα τη χώρα,
και τις βέβηλες πράξεις στα ιερά της Ακρόπολης,
με το φόβο πελώριο, ανθρώπινο φόβο,
στις ψυχές να πλανάται, μοναχά εκοιτούσαν
κι αναμέναν να ’ρθει κι η δικιά τους σειρά.
Γιατί, ποιός, θα τό ’χε υπογράψει, και εγγύηση,
ποιός, θα μπορούσε να δώσει, πως ο Ξέρξης εκεί θα ηττηθεί;
Κανείς, παρά μόνο, μονάχα, της ψυχής το μελάνι!
Γι’ αυτό, κι οι Σαλαμίνες, Θερμοπύλες διπλές κι αν είναι!
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια της ψυχής το θάρρος, το αστείρευτο, σαν τολμά Θερμοπύλες·
και για της νίκης της γοργοφτέρουγης το καλόηχο εύδοξο άκουσμα,
που αυτάγγελτη*, γίνετ’ αυτάγγελμα*,
σαν κεραυνοί αρετής κυβερνούν της καρδιάς την πυξίδα!
Και να, που πνεύμα φωτός τούτη η νίκη κάρπισε·
όχι, στου Αχιλλέα, μόνο, τη χώρα,
μα κι ακόμα πιο πέρα κι ακόμα πιο πάνω·
στην Ευρώπη που ανέμενε το φως να δεχτεί·
μα θα τό ’χανε, φευ, των Ελλήνων το ελεύθερο εκείνο το φως,
αν εκείνη η μάχη χανόταν.
Και πώς θα ερχόταν γλυκύς ο καιρός,
το φως το υπέρλαμπρο να θρέψει το φέγγος του,
πατέρας του πνεύματος, μαζί και μητέρα,
σ’ αυτόν τον πλανήτη, σε όλη τη γη!
Των απόγονων, όμως, του Ιάσωνα και των κουρσευτών της Τροίας,
η νίκη η καινούργια,
ν’ ανθίσει, επέτρεψε, σε ετούτο το πνεύμα φωτός,
στων αιώνων το γήινο πλάτεμα.
Κι από τότε, αιώνια ο χρόνος φλοισβίζει,
πως διπλό, είν’ το χρέος!
Διπλό του κόσμου ετούτου του Ελληνικού,
χρυσόδιπλο και του κόσμου ολάκερου.
Γιατί εδώ ’ταν που το πνεύμα ανέτρεψε
και για πάντα εκρήμνισε, την πορεία του σκότους.
Κι έγινε στίχος, μαζί και τραγούδι,
ο παλιός προαιώνιος όρκος - χρησμός:
"…την πατρίδα ουκ ελάττω παραδώσω,
πλείω δε και αρείω όσης αν παραδέξωμαι…"
Μα, ω, ουράνια Θεία δίκη που το μόχθο της ύψιστης αρετής
επιβραβεύεις, με καταξίωση και με τιμής αιώνιο κότινο, ναι!
Γιατί δεν αστράφτεις, υψιβρεμέτες*, τους κεραυνούς σου,
οδηγός να γίνεις του σήμερα, ναι!
Που λησμονεί το λαμπρό παρελθόν του,
κι αμνημόνως περί άλλων τυρβάζει!
Δεν φωτίζεις, γιατί, ξανά με το φως,
αυτό, το ανέσπερο, του Έλληνα φως,
αυτό που δε σβήνει, μα, κάπου κοιμάται,
το φως της ευθύνης, το φως της τιμής
που ανέτειλε εδώ, μα εδώ είναι; ποιος ξέρει,
ψηλά να φωτίζει και νου και καρδιές;
Ω, άκορη* Θέμις, πριν δίκην δικάσεις,
για δες κατά κει που φτερόκοπο στέκει
πολυμόχθως κι αείποτε, των Σαλαμινομάχων,
τιμής κι αρετής και ήθους το σθένος.
Δείξ’ την ευγνωμοσύνη σου, μαζί μου κι εσύ,
για χάρη και μόνο, και μόν’ προς τιμήν του,
σ’ αυτό, το υπέρτατο, τ’ απόλυτο φως,
που η τιμή κι η αρετή και το ήθος ορίζουν!
Κι εσείς, ω, Σαλαμινομάχοι, ω, Ημίθεοι!
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι συ, επικράτεια του Κυχρέα,
στολίδι του Σαρωνικού κι αγλάισμα των αιώνων,
ω, Σαλαμίνα!
Που σας πρέπει μνημείο παγκόσμιο, εδώ να στηθεί,
στον Πανίερο Δήμο του κόσμου!
Μνημείο μνήμης και τιμής, στους νεκρούς –
Υπόσχεση τόλμης κι αρετής, σ’ αυτούς που θα έρθουν·
λευτεριάς παρακαταθήκη ιερή,
να φωτίζει απ’ την Κυνόσουρα* τους αιώνες!
Ω, Σαλαμινομάχοι! Ω, Σαλαμίνα! Αγαλλιάστε!
Κοντά είναι η ώρα, που ο παλμός της περήφανης νίκης,
θα σαλπίσει ξανά, μες στο σκότος ελπίδα,
να σταλάξει το φως μέσα εκεί στις ψυχές,
κι ο δαυλός σας, να δείξει το δρόμο.
Και πυρφόρες σαν θά ’ναι και πάλι οι καρδιές,
ν’ αναστήσουν τη μνήμη του χρέους·
νά ’ν’ ολόρτη, στο χρόνο, εδώ:
Μέγα Τέμενος, λαμπρό των Ελλήνων
και για σένα, ω, ανθρωπότη!
Τώρα, δέστε! Να εδώ που η Μάνα,
η Αιγαιοπελαγίτισσα Μάνα, σαλπίζει τον όρθρο των καιρών!
Για σένα Ελλάδα, για σε Οικουμένη!
Σηκώστε τ’ άρμπουρα*, σηκώστε τα!
Σηκώστε τ’ άρμπουρα και τις καρδιές!
Άιντε παιδιά, να σηκώσουμε την Ελλάδα!
Η σάλπιγγα σήμανε. Για νέες Σαλαμίνες!
Ίτε, ω, του Πνεύματος Πόθοι! Ίτε, ω, παίδες Ελλήνων!!
Ιωάννης Παναγάκος
Έπαινος Διεθνούς Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Δήμου Σαλαμίνας, σε συνεργασία με τον Διεθνή Πολιτιστικό Οργανισμό Σαλαμίνας «Το Καφενείο των Ιδεών» με θέμα «Ναυμαχία Σαλαμίνας».
………………………………………………………………………
Αίας (Αίας ο Τελαμώνιος): μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας.
ακήρατος: καθαρός, αμόλυντος, παρθένος.
άκορη: χωρίς κόρη οφθαλμού, τυφλή.
ακρόπρωρο: η γλυπτή ανθρωπόμορφη διακοσμητική παράσταση που στόλιζε παλαιότερα την πλώρη των πλοίων.
ακροστόλια: Στολίδια στις πλώρες των παλιών καραβιών.
άρμενα: τα όργανα και τα εξαρτήματα που έχει ένα πλεούμενο.
άρμπουρο: το κατάρτι πλοίου.
αυτάγγελτος: αυτός που αναγγέλλει τον εαυτό του.
γέρας: βραβείο, έπαθλο.
δορίκτητος: που έχει κυριευτεί με το δόρυ, δηλαδή με πόλεμο.
ελαύνω: πλέω, κωπηλατώ, επιτίθεμαι, κατευθύνω, κινώ, οδηγώ, πηγαίνω.
κροντήρι: πήλινο κανάτι για νερό ή ξύλινο δοχείο κρασιού.
Κυνόσουρα: χερσόνησος στην ανατολική Σαλαμίνα (=ουρά σκύλου).
Κυχρέας: Ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Σαλαμίνας.
πασιφαής: αυτός που λάμπει σε όλους.
Σίκινος: Ο παιδαγωγός των παιδιών του Θεμιστικλή τον οποίο έστειλε ο Θεμιστοκλής στους Πέρσες στρατηγούς ν' αναγγείλει ότι οι Έλληνες που ήταν στη Σαλαμίνα σκοπεύουν να φύγουν κρυφά κατά τη διάρκεια της νύχτας και ότι ο περσικός στόλος έπρεπε αμέσως να τους περικυκλώσει και να τους επιτε-θεί για να τους καταστρέψει.
υψιβρεμέτης: που βροντάει ψηλά, (επίθετο του Δία).
υψιμέδων: αυτός που κυβερνά στα ύψη (επίθετο του Δία).