Δρ Ιωάννης Παρίσης (*)
Ο Γάλλος υπουργός Άμυνας, Ζαν-Υβ Λε Ντριάν, διατύπωσε επίσημο αίτημα για
βοήθεια από τις χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ για πρώτη φορά γίνεται
επίκληση του άρθρου για την «αμοιβαία
συνδρομή» στη Συνθήκη της
Ευρωπαϊκής Ένωσης. Παρά την έντονη φημολογία, η Γαλλία δεν έχει μέχρι
στιγμής επικαλεστεί το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ,
που προβλέπει την στρατιωτική συνδρομή σε σύμμαχο που έχει δεχτεί επίθεση, στο
πλαίσιο της συλλογικής άμυνας της Συμμαχίας.
Τι ζητά η Γαλλία από τους Εταίρους της;
Ανεξαρτήτως του τι θα περιλαμβάνει το γαλλικό αίτημα, οφείλουμε να προσεγγίσουμε
τις προβλέψεις της Συνθήκης περί αμοιβαίας συνδρομής, για να δούμε σε τι
ακριβώς αναφέρονται.
Η Συνθήκη
της Λισαβόνας στο Άρθρο
42.7, αναφέρει ότι: «Σε
περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα
άλλα κράτη μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα
που έχουν στη διάθεσή τους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των
Ηνωμένων Εθνών. Αυτό δεν θίγει τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της πολιτικής ασφάλειας
και άμυνας ορισμένων κρατών μελών».
Σημειώνεται εδώ, ότι οι προβλέψεις του άρθρου 51 του ΟΗΕ αναφέρονται στο φυσικό
δικαίωμα μεμονωμένης ή συλλογικής νόμιμης άμυνας σε περίπτωση που κάποιο μέλος
των Ηνωμένων Εθνών υποστεί ένοπλη επίθεση, μέχρις ότου το Συμβούλιο Ασφαλείας
λάβει τα αναγκαία μέτρα.
Από την άλλη, η τελευταία φράση περί του «ιδιαίτερου χαρακτήρα…»,
υπονοεί την σχέση κάποιων κρατών μελών με το ΝΑΤΟ
και στην πράξη παραπέμπει στην επόμενη παράγραφο του ίδιου άρθρου (42.2): «Η πολιτική της Ένωσης κατά την έννοια του παρόντος τμήματος δεν θίγει
την ιδιαιτερότητα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών και
σέβεται τις υποχρεώσεις που απορρέουν για ορισμένα κράτη μέλη τα οποία θεωρούν
ότι η κοινή τους άμυνα υλοποιείται στα πλαίσια της οργάνωσης της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού (ΝΑΤΟ), δυνάμει της Συνθήκης του
Βορείου Ατλαντικού, και συμβιβάζεται με την κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας
που διαμορφώνεται μέσα στο πλαίσιο αυτό.»
Η παράγραφος 7 του άρθρου 42 εμπεριέχει στην πράξη ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής, χωρίς ωστόσο
να είναι υποχρεωτική η συμμετοχή των κρατών μελών, ενώ δεν έναι απολύτως σαφές
ούτε το είδος ούτε το εύρος της συνδρομής. Η αναφορά για βοήθεια και συνδρομή
στο κράτος μέλος που θα «δεχθεί
ένοπλη επίθεση στο έδαφός του», θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως
συνεισφορά σε εθελοντική βάση και αποτελεί μια ειδική μορφή «στενής συνεργασίας»,
ανοικτής σε όλους. Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για ρήτρα συλλογικής άμυνας, όπως εκείνη του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ.
Η εισαγωγή στο κείμενο της Συνθήκης, ρήτρας
συνδρομής στην περίπτωση ένοπλης επίθεσης εναντίον μέλους ή μελών της Ένωσης,
είναι κάτι που είχε θεωρηθεί τότε επιτυχία της Ελλάδας αν και μέχρι τώρα δεν
έτυχε από την πλευρά μας κάποιας εκμετάλλευσης.
Πέραν αυτού, θα μπορούσε να εισαγάγει έναν
επιπλέον τύπο αποστολών για τις δυνάμεις της ΕΕ στο μέλλον (πέραν των
προβλεπόμενων στο άρθρο 42.1). Δεδομένου του υψηλού βαθμού πολιτικής
και οικονομικής ενσωμάτωσης και σύγκλισης συμφερόντων που έχει επιτευχθεί στην
ΕΕ, είναι κατανοητό ότι τα Κράτη Μέλη είναι έτοιμα να υπερασπισθούν άλλα μέλη,
σε περίπτωση που δεχθούν ένοπλη επίθεση στο έδαφός τους. Ωστόσο, δεν είναι
σαφές από το κείμενο της παραγράφου αυτής, τι
συγκεκριμένα αναμένεται από το κάθε κράτος σε τέτοιες περιπτώσεις.
Ούτε διευκρινίζεται ποιος θα ήταν ο ρόλος
μιας ενδεχόμενης στρατιωτικής δύναμης της ΕΕ. Η νέα όμως αυτή ρήτρα,
είναι προφανές ότι αποτελεί πηγή αποστολών των δυνάμεων της ΕΕ γα το μέλλον.
Η Συνθήκη
της Λισαβόνας περιλαμβάνει επίσης, ρήτρα
αλληλεγγύης (Άρθρο 222 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ)
μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης, με την πρόβλεψη ότι «η Ένωση και τα Κράτη Μέλη της θα
ενεργούν από κοινού με πνεύμα αλληλεγγύης» για την πρόληψη
τρομοκρατικής απειλής, την παροχή προστασίας του άμαχου πληθυσμού και των
δημοκρατικών θεσμών και την παροχή αρωγής σε Κράτος Μέλος, στο έδαφός του, ώστε
να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες ενδεχόμενης τρομοκρατικής επίθεσης, καθώς
επίσης και σε περίπτωση φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής. «Σε περίπτωση που κράτος μέλος δεχθεί
τρομοκρατική επίθεση ή πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή, τα υπόλοιπα
κράτη μέλη του παρέχουν βοήθεια κατόπιν αιτήματος των πολιτικών του αρχών. Προς
τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη συντονίζονται στο πλαίσιο του Συμβουλίου.»
Εξετάζοντας τη ρήτρα αλληλεγγύης σε συνδυασμό προς την προαναφερθείσα
διάταξη περί αμοιβαίας συνδρομής, διαπιστώνουμε
ότι εμφανίζουν ειδικές ελλείψεις σχετικά με την πρακτική τους, τόσο θεσμικά όσο
και επιχειρησιακά. Επιβάλλουν γενικές
υποχρεώσεις αλλά όχι ειδικούς τρόπους εφαρμογής.
Επίσης, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ
αμοιβαίας συνδρομής εναντίον ένοπλης (εχθρικής) επίθεσης και αμοιβαίας αλληλεγγύης
εναντίον τρομοκρατικής επίθεσης ίσως αποδεικνύεται, στην πραγματικότητα, πολύ
λεπτή. Ωστόσο, αμφότερες οι ρήτρες νομιμοποιούν οποιαδήποτε μελλοντική εξέλιξη
στον τομέα αυτό.
(*) Ο Ιωάννης Παρίσης
είναι Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – Διεθνών Σχέσεων του
Πανεπιστημίου Κρήτης, Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) – http://www.acastran.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου